XXI əsr texnologiyanın sürətli inkişaf dövrüdür. Avtomatlaşdırma – süni intellekt, robot texnologiyaları və maşın öyrənməsi ilə birlikdə artıq təkcə fabriklərdə deyil, ofislərdə, xidmət sektorunda, səhiyyədə və təhsildə də öz yerini tutur. Bu dəyişikliklər qarşısında bir sual yaranır:

Bu texnoloji təkamül insanı azad edir, yoxsa onu əvəz edir və ikinci plana atır?

İnsanın əvəzlənməsi – Risklər və reallıqlar

İş yerlərinin itirilməsi:

Ənənəvi sahələrdə – xüsusilə təkrarlanan və rutin işlərdə – avtomatlaşdırma nəticəsində minlərlə insan işsiz qalır. Məsələn, kassa operatorları, sürücülər və hətta bəzi hüquqi və tibbi məsləhət xidmətləri artıq alqoritmlərlə əvəz olunur.

Sosial bərabərsizliklərin dərinləşməsi:

Avtomatlaşdırma imkanlarına çıxış əsasən inkişaf etmiş ölkələrdə və böyük şirkətlərdə olduğu üçün texnologiya gəlir bərabərsizliyini daha da artırır.

“Lazımsız insan” problemi:

Gələcəyin cəmiyyətində bəzi insanlar texnoloji iqtisadiyyatın bir parçası ola bilmədiyi üçün sosial və psixoloji cəhətdən özlərini kənarda hiss edə bilərlər. Yuval Noah Harari bu riski “lazımsız sinifin yaranması” kimi təsvir edir.

Azadlıq – Yeni imkanlar və perspektivlər

İnsanın yaradıcı potensialının açılması:

Avtomatlaşdırma insanı fiziki və zehni cəhətdən yorucu, təkrar işlərdən azad edə bilər. Bu isə ona daha yaradıcı, insani və mənəvi sahələrdə fəaliyyət göstərmək üçün imkan yaradır.

Yeni peşələr və sahələrin yaranması:

Hər texnoloji inqilab kimi, avtomatlaşdırma da yeni iş imkanları yaradır: süni intellekt mütəxəssisləri, robot texnikası mühəndisləri, etik texnologiya mütəxəssisləri və s.

Həyat keyfiyyətinin yüksəlməsi:

Daha məhsuldar sistemlər, səhiyyədə daha dəqiq diaqnozlar, nəqliyyatda təhlükəsizlik və rahatlıq, daha çox boş vaxt — bütün bunlar insan həyatının ümumi keyfiyyətini artıra bilər.

Bəs həqiqət haradadır?

Avtomatlaşdırma nə tam təhlükə, nə də tam azadlıqdır.

O, alətdir. İnsan cəmiyyətinin ona necə yanaşmasından, hüquqi və etik çərçivələrdən, təhsilin səviyyəsindən və sosial siyasətdən asılı olaraq bu alət ya azadlığa, ya da əvəzlənməyə aparan yola çevrilə bilər.

Avtomatlaşdırma – insanın əvəzlənməsi yox, potensialının açılması üçün bir fürsət ola bilər. Lakin bu, passiv şəkildə baş verəcək bir proses deyil. İnsanın öz rolu, dövlətdən tutmuş fərdi şəxslərə qədər, hər kəsin bu keçid dövrünə necə hazırlaşması mühümdür.

Xanım Aydın