Bir vaxtlar Bakı bağlarında həyat başqa cür axırdı. Yayın qızmar günləri gələndə şəhərdən köç salıb bağlara üz tutardılar. Hər ailənin bir bağı, hər bağın da bir külafirəngisi vardı – daşdan tikilmiş, üstüörtülü, yanları açıq o sakit guşə…
Külafirəngi – təkcə daş-eyvan deyildi, o, Bakı bağlarının canıydı. Elə bil bağın nəfəs aldığı, sərinlik verdiyi bir yer idi. Samovarın buxarı orda çıxardı, şaftalı, üzüm orda süfrəyə düzülərdi, nənə orda nağıl danışardı, ata orda qəzet oxuyardı, əmilər, dayılar nərd, domino oynayardı, balaca uşaqlar isə ətrafa səs salıb gizlənpaç oynayardı.
Adının dadı
“Külafirəngi” – adı da qəribədi. “Küləklə oynayan firəng qonaq” kimi bir səslənməsi var. Bəlkə də Avropa memarlığından gəlmədi, bəlkə də yerli ustaların yad üslubu öz dilimizdə adlandırma cəhdi idi. Amma necə olur-olsun, bu söz Bakının bağ ləhcəsinə yaraşırdı. Mərdəkan, Şüvəlan, Buzovna, Bilgəh… hansına getsəydin, “gəl külafirəngidə çay içək” deyə bir təklif eşidərdin.
Daşın dili, kölgənin nəfəsi
Külafirəngilər elə-belə tikilməzdi. Ağ qumdaşıyla hörülərdi, ustalar o daşa elə can verərdi ki, illərlə külək dəydi, yağış yudu, amma o daş dik dayanırdı. Sütunları vardı – bəziləri sadə, bəziləri əl işiylə bəzədilmiş. Yanları açıq olardı, amma yayda orda külək dayanmırdı – dənizdən gələn yüngül meh, barama pərdələrin arasından süzülüb içəri dolardı. Hələ zarafatla da deyirdilər ki, “bir yaxşı külək var, yel vurur, yengələr oynayır!”
Döşəməsi mozaikadan, ya da sadəcə daş plitələrdən olardı. Ayaqyalın çıxanda daşın sərinliyi dabanından başına qədər bir rahatlıq yayardı.
Orda həyat başqa cür keçirdi
Samovar pıçıldayardı, çay dəm alardı, süfrənin üstündə mürəbbə, kəllə qənd, nazik-nazik doğranmış limon olardı… Yerdə xalçanın üstündə mütəkkələr qoyulardı. Çaydan içib, mütəkkəyə dirsəklənib söhbət edərdilər, gələcək planlardan danışar, keçmişi xatırlayardılar adamlar. Həyat beləcə qaynayardı Bakı bağlarında.
Axşam düşəndə, bəzən bir nəfər tarı çıxarardı, külafirənginin bir küncündə sakitcə kökləyərdi, sonra musiqi başlayardı. Qonşu bağlardan səs gəlməzdi – hamı qulaq kəsilərdi o səslərə.
Unudulmuş, amma yaddaşda yaşayan
İndi az-az qalıb o külafirəngilərdən. Amma o ab-hava – o bağın qoxusu, o daşın sərinliyi, o çayın ətri… Hələ də yaşayanların yaddaşında, albomların küncündə, babaların söhbətində qalır. Külafirəngi sadəcə memarlıq deyil, o, bir dövrün nəfəsi, bir ailənin sükutu, bir qəhvəaltı idi.
Bakı ruhu – külafirəngi
Külafirəngi – Bakı bağlarının kölgəsində doğulmuş bir ruhdur. O, bizim memarlıq yaddaşımızın, ailəvi xatirələrimizin bir parçasıdır. Mərdəkanda, Şüvəlanda, Bilgəhdə külək hələ də o eyvanların arasında gəzib dolaşır. Kim bilir, bəlkə bir gün yenidən o daşlar təmir olunar, samovar yenidən qaynayar və biz yenidən o köhnə çay stəkanlarıyla külafirəngidə həyatın dadını çıxararıq…
Xanım Aydın
