Cinayət aləminin qaranlıq sirlərini açmaq üçün hüquq-mühafizə orqanları tarix boyu müxtəlif metodlardan istifadə ediblər. Bu metodlar arasında ən inqilabi və etibarlı üsullardan biri əl izlərinin (barmaq izlərinin) tətbiqi olub. Bəs ilk dəfə nə vaxt və harada barmaq izlərindən kriminalistikada istifadə olunub? Bu sadə, lakin unikal izlər necə oldu ki, cinayətlərin açılmasında ən mühüm sübutlardan birinə çevrilib?
Barmaq izlərinin unikal olması – təbiətin kodu
İnsan əlinin barmaq uclarının dərsində xətlər var. Bu xətlər heç bir insanda təkrarlanmır – nə keçmişdə, nə indi, nə də gələcəkdə. Hətta eyni yumurtada yaranmış əkizlərdə belə bu xətlər tamamilə fərqlidir. Bu unikal xüsusiyyət barmaq izlərini şəxsin identifikasiyası üçün ideal vasitəyə çevirir.
Əl izləri ilə tanışlıq: Qədim dövrlərdən müasir elmə
Əl izlərinin insanlara qədim zamanlardan məlum olduğu məlumdur. Misal üçün: Çin və Babilistanın qədim sənədlərində möhür yerinə barmaq izlərindən istifadə olunurdu. Lakin bu izlərin kriminalistika sahəsində istifadəsi yalnız 19-cu əsrdə mümkün oldu — elmin inkişafı və texnologiyanın tətbiqi ilə.
Elm olaraq daktiloskopiyanın doğulması
Barmaq izlərinin sistemli şəkildə araşdırılması və şəxs identifikasiyasında istifadəsi daktiloskopiya adlanır. İlk elmi əsaslı araşdırmaları ingilis həkimi Henri Folds 1880-ci ildə aparıb. O, “Nature” jurnalında barmaq izlərinin unikal olmasını və onların şəxsiyyətin müəyyən edilməsində istifadə oluna biləcəyini yazmışdı. Onun ardınca Ser Francis Qalton barmaq izlərinin sistemləşdirilməsi üçün ilk təsnifat üsulunu hazırladı. O, təxmin etdi ki, barmaq izləri əsasında 64 milyondan çox insanı fərqləndirmək mümkündür.
Kriminalistikada ilk tətbiq
Tarixdə barmaq izlərinin ilk dəfə birbaşa cinayət işində sübut kimi istifadə olunması belə qeydə alınıb:
1902 – Böyük Britaniya
Londonda bir qətl hadisəsində şübhəlini barmaq izi ilə müəyyən etmək üçün ilk dəfə daktiloskopik ekspertiza aparıldı. Bu hadisə əl izlərinin hüquqi sübut kimi qəbul edilməsinə yol açdı.
1903 – ABŞ
Amerikada “Leavenworth” həbsxanasında iki məhkumun eyni ad və soyadda olduğu ortaya çıxdı. Onların barmaq izləri fərqli olduğu üçün şəxslər səhvsiz müəyyən olundu. Bu hadisə barmaq izlərinin mütləq identifikasiya vasitəsi kimi əhəmiyyətini sübut etdi.
1892 – Argentina (ilk rəsmi istifadə)
Ən erkən uğurlu tətbiqlərdən biri Argentinada baş vermişdir. Xuan Vuçetix adlı polis əməkdaşı barmaq izi əsasında bir qadının iki uşağını öldürdüyünü sübut etmişdi. Bu, barmaq izlərinin sübut kimi istifadə edildiyi ilk rəsmi cinayət işi sayılır.
Barmaq izləri niyə bu qədər etibarlıdır?
Unikal və dəyişməzdir: İnsan ömrü boyu barmaq izləri dəyişmir.
Təkrarlanmır: Eyni iz bir daha heç kimdə yaranmır.
Qalıcılıq: Cinayət yerində buraxılan izlər illərlə qala bilər.
Tətbiq asanlığı: Sadə vasitələrlə götürülə və müqayisə edilə bilər.
Müasir dövrdə tətbiqi
Bu gün barmaq izləri yalnız cinayət işlərində deyil: Sərhəd keçidlərində, Biometrik pasportlarda, Telefon və kompüter təhlükəsizliyində, Hərbi qeydiyyat və mülki sənədləşmədə də istifadə olunur.
Müasir daktiloskopiya artıq rəqəmsal sistemlər və milyonlarla izin saxlandığı məlumat bazaları üzərindən işləyir. “İnterpol”, “FBI”, “Europol” kimi qurumlar barmaq izi arxivlərinə əsasən qlobal axtarışlar aparırlar.
Görünməz, danılmaz şahidlər
Barmaq izləri – görünməz, lakin danılmaz şahidlərdir. Onlar nə danışır, nə susur, sadəcə oradadırlar — hadisə yerində, səssizcə, günahın izini saxlayaraq. Kriminalistikanın tarixində barmaq izlərinin tətbiqi hüquq-mühafizə orqanlarının işində inqilabi dönüş nöqtəsi olub. Bu gün biz onların sayəsində bir çox cinayətləri vaxtında aşkara çıxarır və ədaləti bərpa edə bilirik.
Xanım Aydın
