İnanılmaz görünür, amma bir vaxtlar Xəzərin təhlükəli sahillərində — sürətlə inkişaf edən Bakının astanasında bir dənə də olsun mayak yox idi.
Dəniz gəmiləri udurdu, sıx duman və gecə qaranlığında naviqasiya isə rus ruleti oyunu kimi idi.
Yalnız Yanar dağın dərinliklərindən qopan təbii alovlar bu müəmmalı Abşerona yaxınlaşmağa cəsarət edənlərə yol göstərirdi.

Baki-baku.az bildirir ki, məhz bu alovlu məşəllər yarımadanın ilk təbii mayakları hesab edilə bilərdi — onlar dağın ətəyində deyil, birbaşa dağın özündə yanırdı.

Amma Abşeronda mayakların əsl tarixi faciə ilə başladı.
1857-ci il sentyabrın 14-də səhər saatlarında Şüvəlan burnu yaxınlığında astronomik və hidroqrafik tədqiqatlar aparan “Kuba” adlı elmi buxar gəmisi qəzaya uğradı.
20-dən çox adam həyatını itirdi. Bu fəlakət yalnız elmi ictimaiyyəti sarsıtmadı — o, hakimiyyətin gözündə mayak inşasının zəruriliyini “yandırdı”.
Birdən-birə həm vəsait, həm də dəstək tapıldı — halbuki cəmi beş il əvvəl Qafqaz canişini belə bir yardımı yalnız xəyal edə bilərdi.
Faciədən əvvəl onun mayak tikintisi ilə bağlı çağırışlarına sadəcə “pul yoxdur” deyə məhəl qoyulmurdu.

Məhz bu andan etibarən Xəzərdə yeni bir dövr — işıq dövrü başlandı.
1859-cu ildə artıq Abşeron mayakının tikintisinə başlandı və 1860-cı il oktyabrın 23-də rəsmi olaraq istifadəyə verildi.
Onun işığı təxminən 40 km uzaqlıqdan görünürdü və bu, Xəzər sularında xaosdan təhlükəsizliyə keçidi simvolizə edirdi.

Daha sonra Şüvəlan mayakı tikildi — əvvəlcə xilasedici stansiya kimi qurulan bu bina işıq mayakına çevrildi.
Bu isə olduqca rəmzi bir hal idi: batmaqda olanları xilas etmək üçün inşa edilən bina indi yol göstərən ümid nöqtəsinə çevrilmişdi.
İlk illərdə 15, sonralar isə 24 kilometr məsafəyə işıq saçan bu mayak yeni bir Qız qalası oldu — çünki sonuncu 1907-ci ildə naviqasiya funksiyasını tam itirmişdi.

Bu Xəzər üçlüyünün üçüncü mayakı olan Nardaran mayakı təkcə istiqamətverici deyildi, həm də əsl ev idi.
1882-ci ildə Qalaqaya qayası üzərində tikilmişdi, ikimərtəbəli daş binaya malik idi və üstündə işıq fənəri yerləşirdi.
Ağ-qırmızı rəngdə, dövrü şəkildə yanıb-sönən və uzaqdan belə seçilən bu işıq sahil boyunun xüsusi imzasına çevrilmişdi.

Bu mayaklar təkcə memarlıq nümunələri deyil.
Bunlar yaddaşın, təhlükəsizliyin və elmi fədakarlığın işıqlarıdır.
Onlar rahatlıqdan yox, faciədən doğuldular.
Və bu gün də dalğalarla danışmağa davam edirlər — işıq, tarix və insan qurbanları dilində.

Hacı Cavadov