Yaradıcı düşüncə insan şüurunun ən təsirli və fərqləndirici bacarıqlarından biridir. Bu qabiliyyət sayəsində insan yeni ideyalar düşünə, problemlərə qeyri-ənənəvi yanaşmalar taparaq kəşflər və sənət əsərləri yarada bilir. Bəs yaradıcı düşüncə haradan qaynaqlanır? Onu stimullaşdıran beyin prosesləri nələrdir?

Beyin və yaradıcı potensial

Beyin yaradıcı proseslərdə vahid bir mərkəz kimi deyil, bir neçə sahənin qarşılıqlı fəaliyyəti vasitəsilə işləyir. Əsas iştirakçı bölgələr bunlardır:

Prefrontal korteks (alın payı) – planlaşdırma, qərarvermə və ideyaların strukturlaşdırılması ilə məşğuldur.
Daimi aktiv şəbəkə (default mode network) – insan dərin düşüncəyə və xəyal qurmağa dalanda aktivləşir. Bu şəbəkə yaradıcı ilhamın qaynaqlarından biri hesab olunur.
Dopamin sistemi – motivasiya və mükafat hissi ilə bağlıdır; yeni ideyalar tapmaqda həyəcan və maraq hissini artırır.

Yaradıcı düşüncənin tipləri

Yaradıcı düşüncə iki əsas istiqamətdə təzahür edir:

Divergent düşüncə – bir problemin birdən çox və fərqli həll yollarını tapmaq qabiliyyəti. Bu növ düşüncə çox vaxt sənətkarlar və yenilikçilərlə əlaqələndirilir.

Konvergent düşüncə – müxtəlif fikirləri bir mərkəzi ideyada birləşdirmək. Elmi və texniki problemlərin həllində bu tip daha çox istifadə olunur.

Əsl yaradıcılıq bu iki düşüncə növünün balanslı və uyğun istifadəsindən doğur.

Yaradıcı bloklar və onların aradan qaldırılması

Hər bir yaradıcı insan zaman-zaman “yaradıcı blok” ilə üzləşir. Bu, ideya axınının dayanması, ilhamın itməsidir. Bunun səbəbləri ola bilər:

Zehni yorğunluq

Özünütənqid və özgüvənsizlik

Mükəmməllik təzyiqi

Bu blokları aşmaq üçün effektiv yollar:

Mühitin dəyişdirilməsi (təbiət gəzintiləri, musiqi, səssiz vaxtlar)

Azad assosiasiya texnikaları

Başqa sənət sahələrindən ilhamlanmaq

Beyin fırtınası və qrup müzakirələri

Yaradıcı düşüncənin cəmiyyətə təsiri

Yaradıcı düşüncə təkcə fərdi inkişaf üçün deyil, bütün cəmiyyətlərin irəliləməsi üçün vacibdir. Elm, texnologiya, ədəbiyyat, incəsənət – hamısı yaradıcı zəkanın məhsuludur. Bu bacarığın inkişafı təhsildə, iş mühitində və sosial həyatda yeni yanaşmaların və dəyişikliklərin əsasını qoyur.

İnsan beyni öz mürəkkəbliyi və elastikliyi ilə yaratmaq, dəyişmək və yenidən qurmaq gücünə malikdir. Yaradıcı düşüncə yalnız istedadla bağlı deyil – bu, inkişaf etdirilə bilən bir bacarıqdır. Beynin fəaliyyət mexanizmini anladıqca, bu bacarığı daha şüurlu şəkildə inkişaf etdirmək və gündəlik həyatda tətbiq etmək mümkündür.

Xanım Aydın