Cəmiyyətdə hər birimiz bir neçə “mən”lə yaşayırıq. İş yerində fərqli, ailədə fərqli, dostların yanında isə tamam başqa bir adam oluruq. Bu dəyişkənlik bəzən sadə uyğunlaşma bacarığı deyil, psixoloji maskaların – insanın özünü qorumaq, qəbul olunmaq və yaşamaq üçün istifadə etdiyi müdafiə mexanizmlərinin nəticəsidir.
Maskalar bizi həm qoruyur, həm də məhdudlaşdırır. Beləliklə, sual yaranır:
“Mən kiməm? Maskaların arxasında hansı gerçək öz gizlənir?”
Psixoloji maskalar nədir?
Psixoloji maska – insanın müəyyən vəziyyətdə göstərdiyi, lakin tam olaraq özünə aid olmayan davranış və ya şəxsiyyət roludur.
Maska, insanın həssas tərəflərini gizlətmək və ya sosial tələblərə uyğunlaşmaq üçün yaranır.
Maskalar tamamilə mənfi deyil. Onlar:
bizi təhlükədən qoruyur,
sosial mühitdə hərəkət etməyimizi asanlaşdırır,
peşəkar münasibətləri sabit saxlayır.
Lakin maskalarla həddindən artıq yaşadıqda insan özünə yadlaşır, daxili boşluq hissi yaranır və “mən kiməm?” sualı daha sərt şəkildə ortaya çıxır.
Ən çox rast gəlinən psixoloji maskalar
1) Güclü insan maskası
Hər vəziyyətdə sakit, etibarlı və “hər şeyə tab gətirən” görünmək cəhdidir.
Arxasında isə çox vaxt:
yorğunluq,
dəstək ehtiyacı,
duyğularını ifadə edə bilməyən həssas “mən” dayanır.
2) Perfeksionist maskası
“Hər şeyi mükəmməl etməliyəm” düşüncəsinə söykənir.
Bu maska, tənqiddən və dəyərsiz görünmək qorxusunun məhsuludur.
3) Zarafatcıl maskası
Hər şeyi yumorla ört-basdır etmək…
Bəzən insan içindəki kədər və narahatlığı görünməsin deyə daim “şən” olur.
4) Uyğunlaşan / razılaşan maska
Hər kəsə “hə” demək, konfliktlərdən qaçmaq, özünü arxa plana atmaq.
Arxasında isə tez-tez öz dəyərini bilməmək durur.
5) Soyuq və laqeyd maska
İnsan yaxınlıqdan qorxduqda, duyğularını həyatından uzaqlaşdırır.
Bu maska çox vaxt keçmiş travmaların nəticəsidir.
İnsan niyə maska taxır?
Maskalar:
imtina və rədd edilmə qorxusundan,
keçmiş yaralardan,
qəbul olunmaq ehtiyacından,
rol və status tələblərindən yaranır.
Əslində maska taxmağımızın səbəbi sadədir:
“Məni olduğum kimi görsələr, bəlkə də sevməzlər.”
Maskalar bizi nə vaxt zərər verir?
Əgər insan artıq seçmir, avtomatik maskalarla yaşayırsa, o zaman:
əlaqələr səthi olur,
daxili konflikt yaranır,
özünüdərk zəifləyir,
emosional yorğunluq və tükənmişlik hissi artır,
şəxsiyyətin “gerçək öz”ü sıxışdırılır.
Həddindən artıq maskalanmış həyat insanı “rol oynamağa” məcbur edir.
Bəs gerçək “mən”ə necə qayıtmaq olar?
Bu, bir prosesdir və tələsmədən aparılmalıdır.
- Özünü müşahidə et
Hansı situasiyada hansı maskanı taxdığını müəyyənləşdir.
Məsələn: “İşdə niyə həmişə güclü görünməyə çalışıram?”
- Duyğularını tanı
Maskanın altında hansı hiss gizlənir – qorxu, kədər, utanc, narahatlıq?
Hissləri tanımaq maskanı zəiflədir.
- Etibarlı insanlarla açıl
Gerçək özü göstərməyin ən yumşaq yolu, güvəndiyin insanlara kiçik hissələr açmaqdır.
- Perfeksionizmi azaldaraq özünə mərhəmət göstər
Unutma: heç kəs daim güclü, həmişə nəzarətli ola bilməz.
- Peşəkar dəstək
Bəzən maska illərlə oturuşduğu üçün psixoloqun müşayiəti lazımdır.
Nəticə: Maskaların arxasında gizlənən səs
Hər birimizin içində tək, saf və dəyişməz bir səs var.
O səs nə güclü olmaq məcburiyyətindədir, nə də hamını razı salmaq.
Gerçək “mən” – maskasız, utanmadan, sevilməyə layiq hiss eləyən o insandır.
Bəlkə də cavab çox sadədir:
“Mən kiməm?” – Mən, olmaqdan qorxduğum, amma olmağa ən çox ehtiyac duyduğum adamam.
Xanım Aydın
