Azərbaycanın dünya miqyasında tanınan mədəni və tarixi miraslarından biri də Qobustan Qayaüstü Rəsmləri və bu ərazidəki Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğudur. Qobustan yalnız coğrafi bir bölgə deyil, həm də insanlığın ilk sənət nümunələrinin doğulduğu, tarixin qayalar üzərində yazıldığı unikal bir məkandır.
Qobustan haradadır?
Qobustan, Böyük Qafqaz dağlarının cənub-qərb ətəklərində, Bakının cəmi 65 kilometrliyində yerləşir. Gilli torpağa malik bu dağlıq ərazidə torpaq yuyulmaları nəticəsində çoxsaylı qobu, xəndək və arxlar yaranıb. Elə “Qobustan” adı da buradan qaynaqlanır – yəni “qobulu ərazi”.
Qayaüstü rəsmlərin salnaməsi
Qobustanda aşkar olunmuş 6 mindən çox qayaüstü rəsmlər – petroqliflər – əslində insanlıq tarixinin minilliklər boyu çəkilmiş şəkillərlə dolu gündəliyidir. Bu rəsmlər Mezolit dövründən (e.ə. 12-8-ci minilliklər) başlayaraq orta əsrlərə qədər müxtəlif dövrləri əhatə edir.
Burada insan və heyvan təsvirləri, ov səhnələri, ibadət anları, qayıq rəsmləri, “Yallı” rəqs səhnələri, qadınların ovda iştirakı, karvanlar, süvari döyüşləri və hətta ibtidai “şahmat taxtasına” bənzər oyun lövhələri yer alır. Bu şəkillər o dövr insanlarının düşüncə tərzi, gündəlik həyatı və dünyagörüşü haqqında qiymətli məlumatlar verir.
Qayıqlar və Misirdən qədim dənizçilik
Ən maraqlı rəsmlərdən biri də günəş simvollu qayıqlardır. Qədim qobustanlılar qayıq düzəltməyi, balıqçılıq və ticarət üçün onlardan istifadə etməyi Misirlilərdən 2-3 min il əvvəl bilirdilər. Bu fakt, Qobustanın yalnız bədii deyil, həm də texnoloji və mədəni inkişaf baxımından öncül bir mədəniyyət mərkəzi olduğunu sübut edir.
Qavaldaş – daşdan musiqi
Qobustanda yerləşən və “Qavaldaş” adlanan xüsusi daş isə qədim musiqi aləti kimi istifadə olunub. Daşa toxunulduqda zəngvari səs gəlir və güman edilir ki, qayalarda təsvir olunan rəqslər məhz bu daşın müşayiəti ilə ifa olunub. Bu, qədim insanın səs, ritm və incəsənətə olan marağını göstərən nadir sübutlardandır.
Qobustan – UNESCO irsi
Qobustanın tarixi və mədəni əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, 1966-cı ildə ərazi dövlət qoruğu elan edilmiş, 2006-cı ildə isə milli status almışdır. Nəhayət, 2007-ci ildə UNESCO-nun Dünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir. Bu, Azərbaycanın mədəni irsinin bəşəriyyət üçün əhəmiyyətli olduğunu rəsmən tanıtmış oldu.
Qobustan – sadəcə qədim rəsmlər olan qayalar deyil. O, keçmişin səsi, gələcəyin mirası, insan ruhunun daş üzərində iz buraxdığı bir yerdir. Buraya səfər edən hər bir şəxs sanki zaman maşınına minib minilliklər öncəki insan həyatına şahidlik edir.
