Təbiət insan üçün həm dərmandır, həm də yaddaşdır. Onun sinəsi min bir sirrlə doludur – bəzən bir giləmeyvə qədər kiçik, amma bir həyat qədər dərin. Bu sirli nemətlərdən biri də yemişandır. Xalq arasında “ürək giləmeyvəsi” kimi tanınan yemişan, təkcə dadı və rəngi ilə deyil, həm də faydaları ilə yadda qalır.
Təbii yayıldığı ərazilər
Yemişan (latınca Crataegus) əsasən dağlıq və yarı dağlıq ərazilərdə, kolluqlarda və qayalıq yamaclarda yetişir. Azərbaycanda bu bitki Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz və Talış dağları ətrafında geniş yayılıb. Payız aylarında yetişən meyvələri qırmızı, bəzən qəhvəyi və ya sarımtıl rəngdə olur. Onu yabanı alça ilə səhv salanlar da az deyil, amma yemişan daha zəngin tərkibi və dərman kimi tanınan faydaları ilə seçilir.
Zəngin tərkibi – Vitamin və minerallar deposu
Yemişanın tərkibi olduqca zəngindir:
Vitaminlər: C, A, E və B qrupu vitaminləri
Minerallar: Kalsium, maqnezium, dəmir, sink və s.
Flavonoidlər və antioksidantlar: Hüceyrələri sərbəst radikallardan qoruyur
Pektinlər və üzvi turşular: Həzm sisteminə və qan dövranına faydalıdır
Bu komponentlər sayəsində yemişan bədəni həm qidalandırır, həm də qoruyur.
Ürək və damar sistemi üçün təbii tənzimləyici
Ən çox bilinən və təsdiqlənən faydası yemişanın ürək-damar sisteminə müsbət təsiridir. Bu bitki ürək əzələsini möhkəmləndirir, ritmi tənzimləyir və qan təzyiqini normallaşdırmağa kömək edir. Xüsusilə yaşlı insanlarda və stressli həyat tərzi keçirənlərdə yemişan çayı qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün gözəl bir dəstək ola bilər.
Yemişan həm də qan damarlarını genişləndirərək, qanın orqanlara daha yaxşı çatmasını təmin edir. Bu, yaddaşı gücləndirə və baş gicəllənmələrinin qarşısını ala bilər.
Stres, yuxusuzluq və sakitləşdirici təsir
Yemişan təkcə fiziki sağlamlığa deyil, psixoloji sağlamlığa da müsbət təsir göstərir. Xalq təbabətində onu “sakitləşdirici giləmeyvə” adlandırıblar. Yemişan dəmləmələri sinir sistemini rahatladır, əsəb gərginliyini azaldır və yuxusuzluqla mübarizədə kömək edir. Bu səbəbdən axşam yeməyindən sonra içilən bir stəkan yemişan çayı həm bədəni, həm də ruhu rahatladır.
İstifadə formaları – Təbii və dadlı
Yemişandan müxtəlif formalarda istifadə olunur:
Çay: Qurudulmuş yemişan meyvələrindən hazırlanır, ürək və sinir sistemi üçün faydalıdır.
Mürəbbə və kompot: Ev şəraitində hazırlanır, həm dadlıdır, həm də faydalı.
Sirkə: Həzm sistemi üçün əla tənzimləyicidir.
Tibbi ekstraktlar və kapsullar: Müasir təbabətdə təbii əlavələr kimi istifadə olunur.
Kimlərə diqqət lazımdır?
Yemişan hər nə qədər faydalı olsa da, ürək dərmanları qəbul edənlər, təzyiqi çox aşağı olanlar və hamilə qadınlar onun istifadəsində ehtiyatlı olmalıdır. İstifadə etməzdən əvvəl həkim məsləhəti alınması tövsiyə olunur.
Tarix və xalq təbabətində yeri
Yemişan qədim zamanlardan xalq təbabətində istifadə olunub. Nənələrimizin sandığında saxladığı qurutma yemişanlar, kənd həyətində qaynadılan yemişan mürəbbələri və bu giləmeyvənin barəsində olan saysız-hesabsız inanclar onu xalq yaddaşında müqəddəs bitkilərdən birinə çevirib. Yemişan həm şəfa, həm xatirə, həm də milli yaddaşdır.
