Həyat daim dəyişir, amma insan davranışlarının çoxu stabil qalmaq istəyir. İnsanlar yeni imkanlardan, qərarlardan və bəzən özünü sınamaqdan qaçırlar. Bu qorxu, sadəcə psixoloji zəiflik deyil, həm də bioloji və mədəni səbəblərlə izah olunur.
- Bioloji əsaslar
Beynimiz dəyişiklikləri təhlükə kimi qəbul edir. Əsrlər boyu insan həyatı təhlükələr qarşısında qorunmaqla keçib. Yeni şərait və ya qərarlar qeyri-müəyyənlik yaradır; bu isə stress hormonlarının (kortizol) artmasına səbəb olur. Nəticədə, insan sabit və tanış olanı seçir – bu, onun təbii “qorunma instinkti”dir.
- Psixoloji səbəblər
Dəyişiklik qorxusu psixologiyada “novelty aversion” (yeniliyə qarşı rədd etmə) və ya “status quo bias” (mövcud vəziyyəti üstün tutma) kimi tanınır. İnsanlar bəzən riskləri düzgün qiymətləndirməsələr də, tanış olanın təhlükəsiz olduğunu düşünürlər.
Güvən və kontrol itkisi: Dəyişikliklərlə gələn qeyri-müəyyənlik, insanların həyat üzərindəki nəzarət hissini azaldır. Bu isə onları mövcud vəziyyətə yapışmağa məcbur edir.
Uğursuzluq qorxusu: Yeni bir iş, münasibət və ya həyat tərzi sınağı uğursuzluqla nəticələnə bilər. İnsanlar bu riski qəbul etməkdə çətinlik çəkirlər.
- Sosial və mədəni faktorlar
İnsan davranışı cəmiyyətdən də təsirlənir. Sosial təzyiq və mədəni normalar, insanları müəyyən çərçivədə hərəkət etməyə sövq edir. Bəzən dəyişiklik etmək sosial təcrid riskini artırır, bu da sabitliyi seçməyi daha cəlbedici edir.
- Sabitliklə bağlı faydalar
Sabitlik qorxusu yalnız mənfi deyil; o, həm də həyati əhəmiyyət daşıyır. Stabil həyat insanlara aşağıdakıları təmin edir:
Psixoloji rahatlıq və az stress
Sosial əlaqələrdə davamlılıq
Resursların idarə olunmasında səmərəlilik
- Dəyişiklik qorxusunu aşmaq
Buna baxmayaraq, dəyişikliklər inkişaf üçün vacibdir. Qorxunu aşmaq üçün bir neçə strategiya mövcuddur:
Kiçik addımlarla başlamaq: Böyük dəyişikliklər qorxudur; kiçik və idarəolunan dəyişikliklərdən başlamaq daha effektivdir.
Məlumat toplamaq: Yeni vəziyyət haqqında daha çox bilik, qeyri-müəyyənlik qorxusunu azaldır.
Dəstək axtarmaq: Dost və ya mentor dəstəyi, dəyişiklik zamanı emosional rahatlıq təmin edir.
Müsbət nəticələri vizuallaşdırmaq: Gələcəkdə əldə ediləcək faydaları düşünmək, risk qorxusunu neytrallaşdırır.
Dəyişiklik qorxusu insan təbiətinin bir hissəsidir. Sabitliyə yapışmaq instinktiv və sosial baxımdan anlamlı olsa da, inkişaf və şəxsi inkişaf üçün risklərin qəbul edilməsi zəruridir. İnsanlar qorxularını başa düşdükcə, kiçik addımlarla dəyişikliklərə açıq ola bilər və həyatlarını daha zəngin və mənalı edə bilərlər.
Xanım Aydın
