Hər bir insanın həyatında ağır sınaqlar, itkilər və gözlənilməz zərbələr olur. Travma – təkcə fiziki yox, həm də psixoloji yaradır. Uzun illər boyu psixologiyada travma yalnız dağıdıcı bir hal kimi qəbul olunurdu. Ancaq son onilliklərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, travmadan sonra yalnız sağ qalmaq deyil, həm də inkişaf etmək mümkündür. Bu fenomenə travma sonrası inkişaf (posttraumatic growth) deyilir.
Travma sonrası inkişaf nədir?
Travma sonrası inkişaf – insanın ağır həyat hadisəsindən sonra psixoloji cəhətdən güclənməsi, dünyagörüşünü dəyişməsi və həyatında yeni dəyərlər kəşf etməsidir. Bu, travmanın izlərinin silinməsi demək deyil. Əksinə, insan ağrını tanıyır, onunla yaşamağı öyrənir və buradan güc qazanır.
İnkişaf hansı sahələrdə özünü göstərə bilər?
Araşdırmalara görə, travma sonrası inkişaf beş əsas istiqamətdə müşahidə olunur:
- Şəxsi gücün artması – insan özünün düşündüyündən daha güclü olduğunu anlayır.
- Münasibətlərin dərinləşməsi – yaxınlarına daha çox dəyər verir, empati qabiliyyəti artır.
- Həyatın yeni mənası – insan prioritetlərini dəyişir, mənasız görünən işləri arxada qoyur.
- Yeni imkanların kəşfi – travma yeni yollar, ideyalar və seçimlərə qapı aça bilər.
- Spirituallığın dərinləşməsi – insan həyat və ölüm, mövcudluq haqqında daha geniş düşünməyə başlayır.
Travma sonrası inkişaf necə baş verir?
Bu proses bir anda baş vermir, mərhələlərlə formalaşır:
Şok və ağrı – hadisə ilk anda ağır qəbul olunur. İnsan özünü itmiş və zəif hiss edir.
Mübarizə və suallar – “Niyə mən?”, “Bunun mənası nədir?” sualları yaranır.
Mənanın axtarışı – insan yeni baxış bucağı qazanır, həyatını fərqli görməyə başlayır.
İnteqrasiya – baş verənlər şəxsi hekayənin bir hissəsinə çevrilir, yeni dəyərlər formalaşır.
Travmadan sonra inkişafı necə dəstəkləmək olar?
Duyğuları inkar etməmək – ağrı və qorxunu qəbul etmək, onları boğmamaq.
Dəstək almaq – yaxınlarla paylaşmaq, terapevt və ya dəstək qrupları ilə işləmək.
Kiçik addımlar – həyatın gündəlik kiçik sevinc mənbələrini görmək.
Yazmaq və ifadə etmək – düşüncələri gündəlikdə yazmaq, sənət vasitəsilə ifadə etmək.
Şüurlu seçimlər – “nəyi dəyişə bilərəm, nəyi qəbul etməliyəm?” sualını tez-tez vermək.
Xoşagəlməz travma
Travma heç vaxt xoşagələn deyil, amma bəzən həyatın ən ağır dərsləri insana ən dəyərli gücü verir. Travma sonrası inkişaf ağrının yoxa çıxması deyil – onun sayəsində daha dərin bir həyat duyğusunun yaranmasıdır.
Ağrıdan keçən yol, bəzən insanı özünün ən güclü versiyasına aparır.
Xanım Aydın
