XXI əsrdə həyatımızın böyük bir hissəsi rəqəmsal texnologiyalar üzərində qurulub. İş, təhsil, ünsiyyət, hətta istirahət formalarımız belə smartfonlar, sosial şəbəkələr, kompüterlər və süni intellekt alətləri ilə sıx bağlıdır. Bu sürətli rəqəmsallaşma isə yeni bir anlayışı – “texnostres”i gündəmə gətirib.
Texnostres, sadə dildə desək, insanın rəqəmsal texnologiyalara həddindən artıq bağlılıq nəticəsində yaşadığı psixoloji, sosial və fiziki gərginlikdir.
Texnostresin əsas səbəbləri
- Daimi onlayn qalmaq təzyiqi
Mesajlara dərhal cavab vermək, iş e-poçtlarını günün istənilən vaxtında izləmək və “həmişə əlçatan olmaq” istəyi insanların beyin fəaliyyətini davamlı gərginlikdə saxlayır. - Məlumat bolluğu və diqqət parçalanması
Sosial şəbəkələr, xəbər axınları və müxtəlif tətbiqlər bizi məlumat seli ilə üz-üzə qoyur. Bu isə diqqəti toplamağı çətinləşdirir və yaddaşın yüklənməsinə səbəb olur. - Şəxsi həyat və iş arasında sərhədlərin itməməsi
Rəqəmsal alətlər işi evə, ev həyatını isə iş mühitinə daşıyır. Nəticədə insanlar fasilə vermədən işləyir və istirahət etməyi unudurlar. - Texnologiya qorxusu
Bəzi insanlar yeni proqram və sistemləri mənimsəməkdə çətinlik çəkir, bu isə əlavə stres yaradır.
İnsan psixologiyasına təsirləri
Yuxu pozğunluğu – gecə ekranlardan yayılan mavi işıq melatoninin ifrazını azaldır.
Narahatlıq və depressiya – sosial şəbəkələrdə müqayisə, “bəyənilmə” asılılığı psixoloji vəziyyəti zəiflədir.
Diqqət dağınıqlığı – multitasking (eyni anda bir neçə iş görmək) vərdişi beynin fokuslanma qabiliyyətini zəiflədir.
Yalnızlıq hissi – rəqəmsal ünsiyyət real münasibətləri əvəz edə bilmir.
Fiziki sağlamlığa təsirləri
Uzunmüddətli ekran qarşısında qalmaq nəticəsində göz yorğunluğu, boyun və bel ağrıları yaranır.
Daimi oturaq həyat tərzi ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır.
Onlayn asılılıq fiziki aktivliyi azaldır və obeziteyə səbəb ola bilər.
Texnostresin idarə olunması yolları
- Rəqəmsal detoks – müəyyən günlər və ya saatlarda texnologiyadan tam uzaq qalmaq.
- Vaxtın planlanması – iş və şəxsi həyat arasında sərhəd çəkmək.
- Fiziki aktivlik – idman və açıq havada vaxt keçirmək stresin azalmasına kömək edir.
- Şüurlu istifadə – sosial şəbəkələrdə məqsədsiz vaxt keçirməkdənsə, faydalı məlumatlara yönəlmək.
- Texnologiya ilə sağlam münasibət qurmaq – texnologiyanı həyatın mərkəzinə deyil, dəstəkçi roluna gətirmək.
Texnologiya həyatımızı asanlaşdırsa da, onun düzgün idarə olunmaması yeni psixoloji və sosial problemlər yaradır. Texnostress artıq qlobal çağırışa çevrilib. Gələcəyin uğurlu insanı yalnız texnologiyanı bilən deyil, həm də onunla sağlam münasibət qura bilən insan olacaq.
Xanım Aydın
