XXI əsrin ən çox müzakirə edilən texnoloji anlayışlarından biri olan metavers getdikcə daha çox insanın diqqətini cəlb edir. Virtual reallıq, artırılmış reallıq və süni intellekt kimi texnologiyaların inkişafı ilə birlikdə metavers anlayışı da reallaşmağa başlayır. Bəs metavers həqiqətən də real dünyanın rəqəmsal əkizidir? Yoxsa sadəcə bir fantaziya və ya texnoloji təcrübə sahəsidir?
Metavers nədir?
Metavers – “meta” (yəni “kənar”, “o biri tərəf”) və “universe” (kainat) sözlərinin birləşməsindən yaranan bir anlayışdır. Sadə dillə desək, bu, insanların avatarlar vasitəsilə iştirak etdiyi rəqəmsal kainatdır. Burada insanlar işləyə, əylənə, alış-veriş edə və sosiallaşa bilərlər — sanki real həyatda olduğu kimi. “Facebook”un “Meta” adını alması və bu sahəyə milyardlarla dollar sərmayə qoyması da bu istiqamətin nə qədər ciddi qəbul edildiyini göstərir.
“Real dünyanın rəqəmsal əkizi” nə deməkdir?
“Rəqəmsal əkiz” (digital twin) anlayışı texnologiyada yeni deyil. Əvvəllər bu, əsasən sənaye obyektlərinin və proseslərin rəqəmsal modellərini yaratmaq üçün istifadə olunurdu. Lakin metavers bu anlayışı daha da genişləndirərək bütün həyatın, şəhərlərin, hətta insan fəaliyyətlərinin belə rəqəmsal versiyasını yaratmağa çalışır.
Məsələn, böyük texnoloji şirkətlər artıq şəhərlərin 3D modellərini yaradaraq real vaxtda simulyasiyalar aparır, istifadəçilər isə bu mühitlərdə hərəkət edə bilirlər. Bu isə metaversi təkcə oyun və sosial media platforması deyil, həm də fiziki dünyanın rəqəmsal əksi kimi mövcud olmağa yaxınlaşdırır.
Metaversin texnoloji əsasları
Metaversin yaradılması üçün aşağıdakı texnologiyalar əsas rol oynayır:
Virtual və Artırılmış Reallıq (VR və AR): İstifadəçilərin real həyatdan fərqli bir mühitə daxil olmasını təmin edir.
Blokçeyn və NFT-lər: Mülkiyyət hüquqlarının və rəqəmsal əşyaların idarəsini təmin edir.
Süni İntellekt: metaversdəki obyektlərin və personajların reala yaxın davranış sərgiləməsinə imkan yaradır.
5G və bulud texnologiyaları: Aşağı gecikmə və yüksək sürətli əlaqə təmin edir.
Cəmiyyət və iqtisadiyyat üçün təsirləri
Metavers təkcə texnoloji yox, həm də sosial və iqtisadi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Artıq bəzi şirkətlər iş görüşmələrini metaversdə keçirir, dizaynerlər virtual geyimlər yaradır, hətta torpaq alqı-satqısı belə bu rəqəmsal kainatda aparılır. Bu, yeni iş imkanları və iqtisadi modellərin yaranmasına gətirib çıxarır.
Bununla yanaşı, metaversin etik və hüquqi problemləri də müzakirə olunur: şəxsi məlumatların qorunması, virtual dünyada zorakılıq və ya sui-istifadə halları, asılılıq və sosial təcrid kimi risklər ciddi narahatlıq doğurur.
Gələcəyə baxış: Əkiz, yoxsa alternativ dünya?
Metaversin gələcəkdə necə inkişaf edəcəyi açıq sualdır. Bəziləri bunun real dünyanın tamamilə rəqəmsal əkizinə çevriləcəyinə inanır – hər şeyin metaversdə simulyasiya olunduğu, planlaşdırıldığı və idarə edildiyi bir dövr. Digərləri isə metaversi real dünyadan qaçış vasitəsi kimi qəbul edir – alternativ bir həyat tərzi, daha sərhədsiz və azad bir reallıq.
Metavers – növbəti mərhələ kimi
Metavers həm texnoloji inqilabın məhsulu, həm də insan həyatının rəqəmsallaşmasının növbəti mərhələsidir. Onun real dünyanın əkizinə çevrilməsi tamamilə mümkündür, lakin bu, texnoloji, etik və hüquqi sualların cavablandırılmasından asılıdır. Bizi gözləyən gələcəkdə metavers, bəlkə də, artıq yalnız oyun və əyləncə deyil, yaşamaq, işləmək və inkişaf etmək üçün yeni bir mühit olacaq.
Xanım Aydın
