Bakı – keçmişin daşlar, tağlar və Xəzərin cənub sahilindən gələn zərif ətirlər arasında nəfəs almağa davam etdiyi şəhərdir. Parlaq yeni binalar və gurultulu magistralların arasında başqa bir dünyanın məkanı kimi görünən bir yer var — Bibi-heybət. Əgər bu bənzətmə onun unikal mahiyyətini azaltmasaydı, bəlkə də onu Fransanın əsrarəngiz Lurd şəhəri ilə müqayisə etmək olardı.
Baki-baku.az bildirir ki, bu gün Bibi-heybət məscidi Bakının əsas turistik məkanlarından biridir. Azərbaycanlılar üçün bu yerin dəyəri daha dərindir: bu təkcə memarlıq incisi deyil, bu, Peyğəmbər Məhəmmədin nəslindən olan Hökümə xanımın məzar yeridir. Lakin bu yerin tarixinə daha dərindən baxdıqca aydın olur: Bibi-heybət – bu, bir deyil, bir neçə əfsanənin daşlara və mozaikalara hörülmüş hekayəsidir.
Adı sirrlə örtülü: Fatimə, Hökümə, yoxsa Bibi?
Kim idi o qadın ki, onilliklər boyunca Şərqin uzaq guşələrindən övlad arzusuyla gələn qadınların dualarında adı çəkilirdi? Daş kitabəyə görə, məzar Hökümə xanıma – yeddinci imam Musa əl-Kazimin qızına və səkkizinci imam Əli ər-Rzanın bacısına məxsusdur. Bəs niyə illər boyunca bu məscidə “Fatimə məscidi” deyilirdi?
XIX əsrdə səyyah Aleksandr Düma yazırdı ki, qadınlar “Fatimə məscidi”nə piyada gələrdilər ki, övlad sahibi ola bilsinlər. Dümanın Usmiyev knyaginyası kimi xatırladığı şairə Xurşudbanu Natəvan ziyarətdən sonra oğul dünyaya gətirmişdi. Bu, təsadüfdür, yoxsa müqəddəslik nümunəsi?
Tədqiqatçılar ehtimal edirlər ki, “Fatimə” adı Höküməyə, Peyğəmbərin qızının – Fatimənin şərəfinə verilmiş ola bilər. Bəlkə də bu, o dövrdə Bağdad xilafətinin qəzəbindən qorunmaq üçün məqsədli bir mistifikasiya idi. Bəzi fikirlərə görə, Hacı Bədir adlı bir şəxs bu ad oyununu quraraq, Höküməni “Heybətin bibisi” – yəni “Bibi-heybət” kimi təqdim etmişdi.
Başqa bir ehtimala görə isə “heybət” şəxsi ad yox, müqəddəs qadının xarakterini – “qəddarlıq”, “əzəmət”, “hörmət” kimi keyfiyyətləri ifadə edir. Ola bilər ki, xalq bu ada özünün müqəddəs həyəcanını yükləmişdi.
Gözlərdən gizli, könüllərdə yaşayan məzarlar
Bibi-heybət kompleksi təkcə Hökümə xanımın yox, Peyğəmbərin daha üç nəslindən olan şəxslərin, onun dayəsinin və yaxın ruhani şəxslərin də məzarlarını əhatə edir. Ən sirli məzarlardan biri Eybatın məzarıdır. Bəzi mənbələrə görə, o, Hökümənin sadiq xidmətçisi olub və şəfa vermə gücünə sahib sayılıb. Onun məzarı kompleksin mərkəzində yerləşir və ziyarətçilər dua üçün oraya axışır.
Bu müqəddəs yer ruhani liderləri cəzb edirdi. Onlardan biri, sufi Hacı Şeyx Şərif, buraya köçərək ömrünü ibadətə həsr etmişdi. Onun fəaliyyəti nəticəsində ərazi “Şıxov” adlandırıldı – “şeyx” sözündən gəlir. Bu ad bu gün də Bakının xəritəsində yaşayır.
Üç dəfə cəhd edilsə də, məhv olmayan məscid
1936-cı ildə bolşeviklər taleyüklü bir qərar verdilər ki, Bibi-heybət məscidi sökülməlidir. Onların ideologiyası üçün mənəviyyat və möcüzələr düşmən sayılırdı. Partlayış dəhşətli idi. Amma… minarə yerində qaldı. Onu üç dəfə partlatmağa çalışdılar. Yalnız üçüncü cəhddə onu yıxa bildilər, sanki dağıntıya qarşı müqavimət göstərirdi. Bu hadisənin özü əfsanəyə çevrildi.
Lakin əfsanəni dağıtmaq istəyənləri taleləri utandırdı. Məscidin sökülməsi göstərişini verən “Azkomstaris”in (Azərbaycan Qədim abidələr, İncəsənət və Təbiət Mühafizəsi Komitəsi) sədri Salamov az keçmədən QULAQ-a (İslah-əmək düşərgələrinin Baş İdarəsi) göndərildi və orada 20 il həbs həyatı yaşadı.
Müqəddəsliyin dirçəlişi
Məscidin yerləşdiyi yeri unutdurmaq istədilər – orada avtomobil yolu çəkildi. Amma insanlar buraya gəlməkdən əl çəkmədilər. Hətta ateist təbliğat belə bu yerin yaddaşlardan silinməsinə nail ola bilmədi.
1998-ci ildə böyük bərpa prosesi başladı. Milli-mənəvi dəyərlərimizə dərin bağlılığı ilə seçilən Ümummilli Lider Heydər Əliyev bu müqəddəs məkana 1994-cü ilin martında, Qurban bayramı günü səfər etdi. 1997-ci il iyulun 23-də – Mübarək Peyğəmbər Məhəmmədin mövludu günü isə məscidin yeni binasının təməlini qoydu. Bir il sonra yenə də Peyğəmbərin doğum günü münasibətilə məscidin əsas binasının açılış mərasimində iştirak etdi.
Prezident İlham Əliyevin maddi mədəniyyət abidələrimizin, müqəddəs ziyarətgahların bərpası ilə bağlı fərman, sərəncam və göstərişlərində Bibi-heybət məscid kompleksinin genişləndirilməsi xüsusi yer tutur. Çertyojlar, fotoşəkillər və səyyah qeydləri əsasında, Şirvan memarlıq məktəbinin ruhunda Bibi-heybət məscidi yenidən inşa edildi və əvvəlkindən daha da əzəmətli oldu.
Dövlət başçısı bu müqəddəs kompleksə 2005 və 2007-ci illərdə baş çəkdi. 2008-ci ildə Prezident İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri Bibi-heybət ziyarətgah kompleksinin əsaslı rekonstruksiyadan sonra açılış mərasimində iştirak etdilər. Heydər Əliyev Fondu, böyük liderin adını daşıyan bu qurum, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması, təbliği və dünyaya çatdırılması istiqamətində mühüm fəaliyyət həyata keçirir. Qədim məscidlərin bərpası, yeni müasir ibadət ocaqlarının inşası bu baxımdan əhəmiyyətli rol oynayır. Məsciddə birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevaya Müqəddəs Quran hədiyyə edilib.
Bu gün Bibi-heybət təkcə bir abidə, təkcə turizm məkanı deyil, bu canlanmış bir əfsanədir, məğlub olmayan inancın simvoludur, gələcəyin şəhərində yerləşən müqəddəs bir oazisdir. Məscidin günbəzi altında baş verən hər möcüzə sanki pıçıldayır:
Müqəddəslik — əbədidir.
Hacı Cavadov
