Bəzən sadəcə cəmləmə-çıxma üçün istifadə etdiyimiz kalkulyatorun tarixi, əslində, insan zehni inkişafının, texnologiya və riyaziyyatın birgə yürüdüyü maraqlı bir yoldur. Hər şeyin bu qədər “ağıllı” olduğu bir dövrdə kalkulyatorun da bir zamanlar “möcüzə” hesab edildiyini düşünmək insanı təəccübləndirir.
Gəlin birlikdə bu cihazın sıfırdan silikon mikroçiplərə qədər uzanan maraqlı yoluna nəzər salaq.
Ən ilk “kalkulyator”lar
İnsanlar hələ qədim dövrlərdən saymağa ehtiyac duyublar. Ən ilk “kalkulyator” sayılan alətlərdən biri abak idi. Abak eramızdan əvvəl 2400-cü illərdə Babilistanda istifadə olunurdu. Kiçik daşlar və ya muncuqlarla işləyən bu sadə alət bir çox sivilizasiyada (Çin, Misir, Yunanıstan, Roma) istifadə edilib.
Abak – insan beyninin riyazi tənbəlliyini ilk dəfə “hiss etdiyi” anda doğulan alət idi.
Mexaniki Hesablama Maşınları: İlk Addımlar
Blez Paskal (Pascaline) – 1642
Fransız riyaziyyatçısı Blez Paskal 19 yaşında atasına vergi hesablamalarında kömək etmək üçün ilk mexaniki kalkulyatoru ixtira etdi. Bu cihaz yalnız toplama və çıxma əməliyyatlarını edə bilirdi. Adı da var idi: “Pascaline”
Gotfrid Leybnits – 1673
Leybnits bu ideyanı bir qədər də inkişaf etdirərək, çoxaltma və bölmə funksiyalarını yerinə yetirə bilən daha kompleks mexaniki kalkulyator hazırladı. Onun “Step Reckoner” adlı cihazı bu sahədə dönüş nöqtəsi idi.
Analitik maşın – Kompüterin ilk xəyalı
XIX əsrdə, Çarlz Bebbiç “Analitik Maşın” adlandırdığı bir cihazın layihəsini hazırladı. O, bu cihazla hesablama prosesini tam avtomatlaşdırmaq istəyirdi. Layihəni tamamlaya bilmədi, amma bu ideya sonrakı nəsillər üçün əsas ilham mənbəyi oldu. Onun köməkçisi Ada Lavleys isə bu maşına ilk proqramı yazan insan sayılır – yəni ilk proqramçı!
Elektron kalkulyatorların doğuluşu
1940-50-ci illərdə artıq kompüter texnologiyasının təməlləri atılmağa başlayanda, daha kiçik və əlverişli alətə ehtiyac yarandı. İlk elektron kalkulyatorlar 1960-cı illərdə meydana çıxdı və bunlar artıq transristorlarla işləyirdi.
“Sharp”, “Casio” və “Texas” Instruments
1970-ci illərdə bu şirkətlər rəqabətə başlayaraq əl kalkulyatorlarının kütləvi istehsalına keçdilər. Artıq bu cihazlar məktəblərdə, ofislərdə, ticarətdə geniş istifadə olunurdu. Kiçik batareyalı, cibə yerləşən, ekranlı modellər həyatımıza daxil oldu.
Kalkulyatorlar ağıllanır
Zamanla kalkulyatorlar təkcə sadə riyazi əməliyyatlarla kifayətlənmədi. Aşağıdakı sahələr üçün xüsusi kalkulyatorlar yaradıldı:
Elmi (scientific) kalkulyatorlar – funksiyalar, logaritmlər, statistik hesablamalar.
Mühəndis kalkulyatorları – kompleks düsturlar, matris əməliyyatları.
Qrafik kalkulyatorlar – funksiyaların qrafik təsviri.
Maliyyə kalkulyatorları – faizlər, kreditlər, investisiya hesablamaları.
Telefonlar kalkulyator oldu
Bugünkü smartfonlar həm sadə, həm də elmi kalkulyator funksiyalarını daşıyır. Artıq “kalkulyator” ayrıca bir cihaz olmaqdan çox, daha böyük bir sistemin içində bir tətbiq halına gəlib.
Hətta süni intellekt alqoritmləri ilə çalışan tətbiqlər tənlikləri çəkilmiş şəkildə tanıyıb həll edir, addım-addım izah verir.
Gələcəkdə kalkulyator nə olacaq?
Gələcəkdə kalkulyatorlar daha da “intellektual” olacaq:
Səsli əmrlərlə işləyəcək,
Görüntü tanıma ilə əlyazmanı anlayacaq,
İnteqrasiya olunmuş təhsil platformaları ilə birləşəcək,
Qarışıq problemləri vizual olaraq izah edə biləcək.
Bəlkə də bir gün kalkulyatorlar sadəcə hesablama aparatı deyil, müəllim funksiyası daşıyan ağıllı sistemlərə çevriləcək.
Kalkulyatorun tarixi – insanın düşüncəsinin sadələşdirməyə, hesaba dəqiqlik gətirməyə olan əzəli ehtiyacının tarixidir. Abakdan smartfona, Pascalinedən süni intellektə – bu inkişaf yolu, əslində, insan zehninin və texnologiyanın birgə səhnəsidir.
Hər dəfə bir düyməyə basıb nəticə aldıqda, unutmamalıyıq ki, bu sadə görünən hərəkətin arxasında min illərin zəhməti və elmi dayanır.
