Bakının memarlıq baxımından bəxti çox gətirib — burada şərq ekzotikası, mavritan naxışları, barokko təmtərağı, qotik üslubun sərtliyi və incə modern bir arada mövcuddur. Lakin bir bina var ki, hələ də bu müxtəliflik içində fərqlənir. O, təkcə baxışları özünə çəkmir — həm də suallar doğurur.

Baki-baku.az portalının məlumatına görə, söhbət sovet dövründə Pedaqoji İnstitutun yerləşdiyi binadan gedir. Bu bina bu gün sanki gur səs-küylü şəhərin ortasında dirilmiş qədim bir romanın unudulmuş fəslidir.

Əvvəllər bu bina Bakı Ticarət Məktəbi kimi inşa olunmuşdu — gələcəyin bankirləri və sahibkarları üçün nəzərdə tutulan bir təhsil ocağı. Məktəbin yaradılması ideyası birbaşa Rusiya iqtisadiyyatının islahatçısı sayılan V.İ. Kovalevski tərəfindən yerli xeyriyyəçilərə tövsiyə edilmişdi. Layihənin maliyyəsini neft maqnatları — Tağıyev, Nağıyev və Əsədullayev qarşılamışdılar. Kovalevskinin təklifindən cəmi iki il sonra Bakıda 8 illik tədris proqramı ilə ticarət məktəbi açıldı. Burada mühasibat uçotu, malşünaslıq, üç dildə — rus, fransız və alman dillərində işgüzar yazışma tədris olunurdu. Təhsildə yalnız biliklərə deyil, həm də bədən tərbiyəsinə, düzgün qidalanmaya və gigiyenaya xüsusi önəm verilirdi — bu, XX əsrin əvvəlləri üçün demək olar ki, inqilabi yanaşma idi.

Köhnə bina ehtiyaclara cavab vermədiyi üçün şəhər dumasının qərarı ilə məktəbə dəniz kənarında — “havanın daha təmiz, gəzintilərin isə daha faydalı olduğu” yerdə möhtəşəm bir torpaq sahəsi ayrıldı. Yeni binanın layihəsi üçün Sankt-Peterburqdan olan memarların iştirakı ilə müsabiqə təşkil edildi. Qalib isə gələcəkdə Bakının əsas memarlıq incilərinin müəllifi olacaq Qavriil Ter-Mikelyan oldu. Tikinti 1908-ci ildə başlandı və 1913-cü ildə başa çatdı. Nəticə: İtalyan intibahı ilə Bakı miqyasını birləşdirən monumental bir bina — 800 şagird üçün nəzərdə tutulmuş təhsil ocağı.

Ticarət məktəbi tezliklə modernləşmənin simvoluna çevrildi: artıq 1909-cu ildə burada təxminən 500 nəfər oxuyurdu, onların arasında kəndli ailələrindən çıxanlar və hətta əcnəbilər də var idi — bu, inqilabdan əvvəlki Rusiya üçün unikal hal idi. İnqilabdan sonra bina şəhərin intellektual həyatının mərkəzinə çevrildi: burada Bakı Dövlət Universitetinin auditoriyaları yerləşirdi, Mayakovskinin şeirləri səslənirdi, tələbə elmi ilə zəngin bir mühit yaranmışdı.

Bu bina bu gün təkcə memarlığın deyil, həm də neft, arzular və maarifçilik üzərində qurulmuş tərəqqi ideyasının abidəsidir. Kim bilir, onun divarları arasında daha nə qədər hekayə gizlənib?..

Hacı Cavadov