Azərbaycan mətbəxi zəngin ənənələri, dərin mənəvi kökləri və müxtəlif mərasimlərlə bağlı xüsusi yeməkləri ilə tanınır. Bu yeməklərdən biri də hədikdir — təkcə qida deyil, həm də bir rəmz, xalqın keçmişindən gələcəyə daşıdığı dəyərlərin təcəssümüdür.
Hədik, əsasən uşaqların ilk dişi çıxanda, aşura günlərində, niyyət tutanda və ehsanlarda bişirilən sadə, lakin mənəvi baxımdan zəngin bir yeməkdir.
Hədiyin tarixi və mənası
Hədik yeməyinin tarixi qədim türk və islam inanclarına dayanır. “Hədik” sözü bəzən “hədi” (yəni, “hədiyyə”) anlamında yozulur. Keçmişdə insanlar bu yeməyi Tanrıya niyyət və təşəkkür nişanəsi kimi bişirər, paylaşaraq xeyir-dua alar və birlik hissini gücləndirərdilər.
Ənənəyə görə, hədik niyyətlərin həyata keçməsi, sağlamlıq, bolluq və bərəkət üçün bişirilir. Xüsusilə kənd yerlərində hədik bu gün də müxtəlif mərasimlərin ayrılmaz hissəsidir.
Hədiyin hazırlanması:
Tərkibi:
1 st. lərgə
1 st. yaşıl mərcimək
1 st. qara lobya
1 st. maş
1 st. noxud
1 st. buğda
1 st. qarğıdalı
Hazırlanması:
Paxlaları, qarğıdalını və buğdanı hər birini ayrı qazanlarda yumşalanadək qaynadın. Qaynatdığınız ərza qları qarışdırın, 15 dəqiqə qaynadıb ocaqdan götürün.
Bişirildikdən sonra bəzi bölgələrdə şəkər və ya kərə yağı ilə qarışdırılır, bəzilərində isə duzlu şəkildə süfrəyə verilir.
Hədik adətən iri qabda bişirilir və kiçik qablarla qonşulara və qohumlara paylanır.
Hədiklə bağlı adət və mərasimlər
- Uşaq diş çıxaranda
Hədiyin bişirildiyi ən məşhur mərasimlərdən biri də uşağın ilk dişinin çıxması ilə bağlıdır. Buna “diş hədiyi” və ya “dişə çıxma” mərasimi deyilir.
Ana uşağın ilk dişi çıxanda niyyət edir və hədik bişirir.
Hədik qabı uşağın başı üzərində fırladılır, bu zaman “ağıllı, dişli olsun”, “dişi möhkəm olsun” kimi dualar oxunur.
Sonra hədik qohumlara, qonşulara paylanır.
Bu mərasim həm də uşağın böyüməsinin ilk əlaməti kimi ailədə bayram ab-havası ilə qeyd olunur.
- Aşura günü
Məhərrəm ayının 10-cu günü olan Aşura İmam Hüseynin şəhidliyi ilə bağlı matəm günü kimi qeyd olunur. Bəzi bölgələrdə bu gün hədik bişirilir.
İnsanlar bu günü xeyirxah əməllərlə keçirmək üçün hədik bişirib ehsan kimi paylayır.
Hədik, burada islami mənada səxavət və paylaşma rəmzi kimi çıxış edir.
- Niyyət ehsanı
Əsrlər boyu insanlar arzularının yerinə yetməsi üçün niyyət edərək müəyyən yeməklər bişirir və paylayırlar. Hədik bu niyyət ehsanlarının içində geniş yer tutur:
“Uşağım sağlam olsun, hədik bişirəcəyəm.”
“İmtahandan keçsəm, hədik paylayacağam.”
“Niyyətim yerinə yetdi, hədik paylayıram.”
Bu adət xalqın inancla paylaşmanı və niyyətlə əməli birləşdirmə mədəniyyətini əks etdirir.
- Ölənlərin ruhuna ehsan
Bəzi bölgələrdə ölülərin ruhuna ehsan verərkən də hədik bişirilir və paylanır. Bu, həm duanın qəbulu üçün, həm də xatirənin yaşadılması üçün edilir.
Simvolik və mənəvi dəyəri
Hədik əmin-amanlıq, bolluq, niyyət, sağlamlıq və şükür anlayışlarını özündə birləşdirən ruhani və mədəni bir simvoldur.
Paylaşma: Hədik bişirildikdə onu tək yemək adətə uyğun sayılmır. Mütləq paylanmalıdır.
Birlik: Ailə və qonşular bu yemək vasitəsilə bir araya gəlir.
Şükür: Hər bir hədik niyyətin yerinə yetməsinə görə edilən təşəkkürdür.
Bu gün müasir cəmiyyətimizdə bir çox adətlər unudulsa da, hədik hələ də öz yerini qoruyur. Bəzən bir körpənin ilk dişində, bəzən bir ananın duasında, bəzən bir insanın niyyətində yenidən bişirilib süfrəyə gəlir.
Hədik həm tarixi, həm mənəvi, həm də mətbəxi baxımdan xalq yaddaşında yaşamağa davam edən dəyərli bir mirasdır.
