Yaranma tarixi və məqsədi
Yelpik insan sivilizasiyasının qədim dövrlərindən bəri istifadə etdiyi ən qədim əşyalarından biridir. Əsas funksiyası havalandırmaq və sərinlik yaratmaq olsa da, zamanla həm estetik, həm də sosial simvola çevrilmişdir. İlk yelpiklər təxminən 3,000 il əvvəl, qədim Misir, Çin və Hindistanda istifadə olunmağa başlanmışdır. Misirdə fironların məzarlarında tapılmış yelpiklər onların status simvolu kimi istifadə edildiyini göstərir.
Nədən hazırlanırdı?
Ən qədim yelpiklər:
Təbii materiallardan hazırlanırdı – palma yarpaqları, bambuk, ipək, taxta, sümüklə bəzədilmiş tutacaqlar və ya qızıl örtüklü çubuqlardan.
Çin və Yaponiyada ipək üzərində əl ilə işlənmiş rəsmlərlə bəzədilən yelpiklər çox məşhur idi.
Avropada XVII-XVIII əsrlərdə qadınların modasında yer alan yelpiklər tez-tez qiymətli daşlarla, qızıl və gümüş saplarla işlənirdi.
Yelpiyin tarixi necə dəyişdi?
Yelpik ilk növbədə sadə və funksional əşya kimi yaranmışdı. Lakin zaman keçdikcə:
Zəriflik və status rəmzinə çevrildi: Xüsusilə Avropa aristokratiyasında yelpiklər qadınların zəriflik və incəlik simvolu idi. Fransız saraylarında qadınlar yelpik vasitəsilə “yelpik dili” deyilən jestlərlə ünsiyyət qururdular. Məsələn, yelpiyi üzünə yaxın tutmaq maraq ifadəsi sayılırdı, yavaşca yelləmək isə bezginlik anlamına gəlirdi.
Hərbi və dini məqsədlərlə istifadə: Orta əsr Çin və Yapon samurayları bəzən yelpikləri müharibə rəmzi və ya hətta silah kimi istifadə edirdilər. Katolik və Şərq dinlərində isə yelpiklər ayin zamanı istifadə olunurdu.
Sənət və kolleksiya obyektinə çevrildi: Yelpiklər xüsusilə Asiyada incəsənət nümunəsi kimi dəyərləndirilmişdir. Hər biri fərqli dizayn, rəsmlər və poetik yazılarla bəzədilirdi.
Maraqlı məqamlar
Qadınlar üçün “gizli dil”: Yelpiklərlə jest və mimika vasitəsilə gizli mesajlar vermək moda olmuşdu.
Yaponiyada “sensu” və “uchiwa”: Sensu qatlanan yelpikdir, uchiwa isə düz, qatlanmayan formadır. Hər ikisi hələ də festival və mərasimlərdə istifadə olunur.
Avropada yelpik ustaları: Yelpik istehsalı el sənəti kimi inkişaf etmişdi. Yelpik ustaları arasında məşhur brendlər və sənətkarlar var idi.
Dövrümüzə necə gəldi?
Texnologiyanın inkişafı ilə yelpik gündəlik həyatdan bir qədər çəkilsə də, bir neçə sahədə öz aktuallığını qoruyub saxlayır:
Moda və aksessuar kimi: Qadınların geyimlərini tamamlayan element kimi bəzi mədəniyyətlərdə hələ də istifadə olunur.
Turist suveniri: Xüsusilə Asiyada, Yaponiyada, Çində və Vyetnamda əl işi yelpiklər məşhur hədiyyələrdəndir.
Səhnə sənətində: Teatr, rəqs və ənənəvi çıxışlarda (flamenko rəqsi və ya Çin operası kimi) istifadə edilir.
Dekorativ məqsədlə: Yelpiklər ev dekorasiyalarında nostaljik və etnik bir toxunuş kimi yer almaqdadır.
Yelpik – daim aktual bir predmet
Yelpik sadə bir əşya kimi görünə bilər, lakin onun tarixi insanın özünü ifadə etmə tərzi, sənətkarlığı və mədəniyyətləri ilə bağlı dərin izlər buraxmışdır. Sadə bir yellənmə hərəkəti ilə həm fiziki, həm də estetik rahatlıq bəxş edən yelpik, həm keçmişin simvolu, həm də bu günün bəzəyi olaraq öz aktuallığını qorumaqdadır.
Xanım Aydın
