Musiqi dünyasında bəzən elə alətlər var ki, onların səsi insan ruhuna toxunur, sanki fövqəlaləmdən gəlirmiş kimi duyulur.
Çelesta (fr. celeste — “göy”, “səmavi”) məhz belə alətlərdən biridir. Zərif, sehrli və yüngül səslənməsi ilə tanınan bu musiqi aləti əsrlərdir musiqiçilərin ilham mənbəyinə çevrilib.
Yaranma tarixi və ixtiraçısı
Çelesta ilk dəfə 1886-cı ildə Fransız alət ustası Ogüst Müstel (Auguste Mustel) tərəfindən icad edilib. Onun atası Viktor Müstel harmonium və sintonium kimi klavişli alətlərin istehsalçısı olmuş, lakin oğlu Ogüst daha fərqli və yüngül tembrə malik bir alət yaratmaq arzusunda idi.
İlk dövrlərdə çelesta “klavişli qlokenspiel” kimi tanınırdı və yalnız bəzi orkestr partiyalarında eksperimental şəkildə istifadə olunurdu. Lakin 1892-ci ildə rus bəstəkarı Pyotr Çaykovski bu aləti məşhur “Şelkunçik” baletində istifadə etdikdən sonra çelestanın şöhrəti bütün Avropaya yayıldı.
Pianinoya bənzərliyi və fərqləri
İlk baxışdan çelesta kiçik ölçülü pianoya oxşayır: o da klaviatura ilə idarə olunur və musiqiçi barmaqları ilə klavişləri basaraq səsləri ifa edir. Lakin daxili quruluş və səs hasil etmə prinsipi bu iki aləti bir-birindən kəskin şəkildə fərqləndirir. Çelestanın səsi qızılı zənglərə, uşaq oyuncağının musiqisinə və ya xəyal aləminin fon musiqisinə bənzədilir.
Klassik musiqidə və kinematoqrafiyada rolu
Çelesta ilk dövrlərdə orkestr musiqisində yalnız mistik və sirli atmosfer yaratmaq üçün istifadə olunurdu. Onun səsi nağıl, yuxu və sehr ilə assosiasiya olunduğundan bəstəkarlar bu aləti əsasən fantastik və romantik mövzulu əsərlərdə işlədirdilər.
Kino musiqisində isə çelesta əsl ulduza çevrilib. Xüsusilə “Harri Potter” filmlərindəki sehrli atmosferin əsas açarlarından biri də məhz çelesta səsidir. Bəstəkar Con Uilyams bu alətdən məharətlə istifadə edərək tamaşaçıda sehrli dünya təəssüratı yaradıb.
Çelestanın “səma səsi”
Çelestanın adı fransız dilində “səmavi”, “göydən gələn” mənasını verir və bu, təsadüfi deyil. Alətin səsi nə simli alətin dərinliyi, nə də təbilin gücü ilə yarışmır. Onun yeganə silahı — incəlik, təmizlik və yüngüllükdür. Bu səbəbdən çelesta musiqidə mələklərin səsi, nağıl aləminin melodiyası kimi qəbul olunur.
Çelesta – görünüşcə pianoya bənzəyən, amma səsi ilə səmanı xatırladan nadir musiqi alətlərindəndir. Onun ixtirası musiqi aləminə yeni bir tembr, yeni bir duyğu qatdı. Çelestanın mistik və sehrli səsi təkcə musiqiçiləri deyil, dinləyiciləri də valeh edir.
Musiqidə nağıla toxunmaq istəyən hər kəs üçün çelesta səmanın dili ilə yazılmış bir melodiyadır.
