Bu hadisə 1930-cu ildə baş verib. Məhz həmin il Bakıda Azərbaycanın tarixində ilk bürünc abidə ucaldılıb. Paradoksal olsa da, bu abidə inqilabçıya deyil, maarifçiyə – Mirzə Fətəli Axundova həsr olunub.
Bu barədə Baki-baku.az xəbər verir və vurğulayır ki, eyniadlı bağda yerləşən bu heykəl üçqat “ilk” statusuna sahibdir: 35 yaşlı Pinxos Sabsayın ilk böyük işi, respublikada ilk bürünc abidə və azərbaycanlı yazıçının ilk heykəltəraşlıq təcəssümü.
Paradoks artıq ideyanın özündən başlayırdı: sovet abidə kanonlarının formalaşdığı dövrdə – gələcəkdə şəhərin Kirov, Şaumyan və onlarla Lenin heykəlləri ilə dolacağı bir vaxtda Bakıda əllərində kitab tutmuş, kresloda oturmuş bir humanistin – şüarsız, bayraqsız, pafosdan uzaq bir obrazı ucaldılır. Üstəlik, Axundovun baxışları da “parlaq gələcəyə” yönəlməmişdi – düşüncəli və fikrə dalmış bir sifət idi. Bu, tamam başqa mədəniyyət ölçüsünün təcəssümü idi – ziyalılıq, dərinlik, daxili aləm.
Heykəlin modeli biologiya professoru Fətulla bəy Rzabəyov olub — “keçmişdən gələn” digər bir ziyalı, xarakteri bürüncə yaraşacaq bir insan. Onun poz verməsi sayəsində heykəl ruhi dolğunluq qazanmış və parkın yaşıllıqlarına təbii şəkildə qarışaraq elə bil bağın ruhuna çevrilmişdi.
Sovet dövründə bu abidə heyrət doğururdu: çünki o nə basqı edirdi, nə də ideoloji təsir göstərirdi, o, sadəcə ilham verirdi. Hətta 60-cı illərdə sərxoş bir gəncin dəmir parçası ilə Axundovu “özünə tərəf çevirməyə” cəhd etməsi ilə bağlı əfsanə belə bu abidəyə olan xalq sevgisini artırmışdı.
Bu gün bu heykəl təkcə bir heykəl deyil, düşüncə azadlığının bürünc içində donmuş nadir təcəssümüdür.
