Kimlərsə onun “saatlı qüllə”, kimlərsə köhnə neft buruğu olduğunu iddia edirdi. Hətta köhnə televiziya qülləsi olduğunu deyənlər də var idi…
“Saatlı qüllə” Bakı bulvarında 1936-cı il aprelin 28-də, Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının yaradılmasının 16-cı ildönümü günü ucaldılmışdı. 75 metr hündürlüyü olan bu möhtəşəm konstruksiyanın təyinatı paraşüt qülləsi idi.
Məsələ burasındadır ki, o illərdə paraşüt idmanı ilə məşğul olmaq SSRİ-də çox populyar idi. Paraşüt qüllələri İttifaqın demək olar ki, bütün böyük şəhərlərində və hətta kiçik yerlərdə, gəzinti yerlərində, istirahət parklarında və s. yerlərdə tikilirdi.
Paraşütlə tullanmaq prestijli, dəbli, hətta zəruri hesab olunurdu, çünki gənclər hərbi-idman ruhunda tərbiyə olunurdular. Paraşütlə tullanmaq cəsarət sınağı və yaxşı məşq idi. Digər idman növləri – atıcılıq, motosiklet, planerçilik, həmçinin aviamodelyerlik və kimyəvi müdafiə dərnəkləri çox populyar idi.
Bakıda dəbli qüllənin meydana gəlməsi gənclərin Osoaviaxim (Müdafiə, Aviasiya və Kimya Mühəndisliyinin Təşviqi Cəmiyyəti) sıralarına cəlb edilməsi zərurəti ilə bağlı idi. O zaman “Hamı təyyarəyə!” şüarı meydana çıxdı, gənclər səs verdi, paraşütçülərin, sonra isə pilotların sıralarına yazıldılar.
Bakıda paraşüt qülləsinin görünüşü ilə bağlı məsələyə yerli reallıqlar və xüsusiyyətlər baxımından yanaşıldı və qüllə neft buruğu şəklində layihələndirildi. O zaman qüllə güclü Bakı küləkləri nəzərə alınaraq hazırlanmışdı.
Paraşüt qülləsini icad edən konkret konstruktorun adı məlum deyil. Lakin qüllənin müəllifinin G.N.Berjets olması barədə bir versiya var. Onun verdiyi layihələrlə 1930-cu ilə qədər hündürlüyü 41 m olan qaynaqlı qazma buruqlar tikilirdi. Mənbələrin çoxu layihənin Berjetsə məxsus olduğunu göstərsələr də, rəsmi versiyaya görə isə bu, “Bakinski raboçi” maşınqayırma zavodunun konstruktor bürosunun mütəxəssislərinin kollektiv yaradıcılığı idi. Bu mütəxəssislərə müraciət təşəbbüsü Bakı şəhər sovetindən gəlmişdi. Maraqlıdır ki, o illərdə SSRİ-nin hər zavodunda belə mürəkkəb obyekti layihələndirmək və hazırlamaq mümkün deyildi, Bakı isə metal konstruksiyaların hazırlanması üzrə güclü texniki bazası ilə fərqlənirdi.
Qurulduqdan dərhal sonra qüllə çox populyar oldu. Daha çox oğlanlar özlərini qızlara göstərmək üçün buradan tullanırdılar. Bu, kiçik də olsa, qəhrəmanlıq idi. Amma bunu təkcə oğlanlar deyil, qızlar da edirdilər.
Tullanmaq üçün müxtəlif hündürlükdə bir neçə meydança var idi. “Kultura” qəzetinin mərhum jurnalisti, ssenarist, şərhçisi Fərhad Ağamalıyev yazırdı ki, bulvarda yenicə tikilmiş paraşüt qülləsinin yanındakı meydançada axşamlar nəfəsli orkestr köhnə, müharibədən əvvəlki valslar, tanqolar və fokstrotlar səslənirdi.
Bu, 1960-cı illərə qədər – bir nəfər tullananın ölümü ilə nəticələn bədbəxt hadisə baş verənə qədər davam etdi. Ondan sonra qüllə bağlandı. Hətta onu sökməyi planlaşdırırdılar. Qülləni söküntüdən onun müəllifinin məşhur mühəndis Vladimir Şuxov (Azərbaycanı neft sahəsində bir çox cəhətdən onun sayəsində qabaqcıl olmuşdu) olması barədə şayiə xilas etdi. Və qülləni rəngləyərək memarlıq abidəsi kimi qoruyub saxlamağa qərar verdilər.
1970-ci illərdə müxtəlif məlumat tabloları, qaçan sətirlər və s. dəbə minməyə başladı və şəhər hakimiyyətinin iclaslarının birində qüllədən hava, dəniz temperaturu, təzyiq və külək sürəti məlumatları üçün informasiya tablosunun “postamenti” kimi istifadə etməyə qərar verdilər.
Bu işi baş direktoru Y.Q.Protokovets olan “Azerelektoterm” İB-yə həvalə etdilər. Məlum oldu ki, Bakıda belə elektronika üzrə mütəxəssis yoxdur və Moskvadan mütəxəssis dəvət etdilər. “Azerelektoterm”in laboratoriyasında elektrik sxemini işləyib hazırladılar, bədii konstruksiya şöbəsində tablonun proporsiyalarını və asılma hündürlüyünü işlədilər, zavodda konstruksiyanı hazırladılar. Bu birgə səylərin nəticəsində Bakıda yeni görməli yer yarandı.
Mənbə: EXO qəzetinin arxiv materialları (“Bakının sirləri” silsiləsindən bir parça)
Müəllif : Oksana Bulanova