Günəşli Azərbaycanda – dağların Xəzər dənizi ilə qovuşduğu, iqlimin alpənvari soyuqluqdan subtropik mülayimliyə qədər dəyişdiyi bir diyarda — əsrlər boyu açıq səma altında bir aptek yaranmışdı. Azərbaycanın ərazisində yaşayan xalqların dərman vasitələrindən istifadə tarixi dərin qədim dövrlərə gedib çıxır. Müxtəlif xəstəliklərə qarşı dərman bitkilərinin istifadəsi və yeni şəfa mənbələrinin axtarışı nəsildən-nəslə ötürülən biliklərə çevrilmişdi.
Şəfa verən xammalın toplanması bütöv bir elm sahəsi idi — diqqətlə yığılmasından onun qorunması üçün tətbiq edilən ciddi tədbirlərə qədər.
Azərbaycanda insanlar həm bağlarda, həm də vəhşi bitkilər arasında bədəni və ruhu sağaldan təbii dərmanlar axtarırdılar. Bu təbii şəfaçıların içində isə badam xüsusi hörmətlə yanaşılanlardan biri idi.
Azərbaycanda iki növ vəhşi badam bitir, bir növü isə insan tərəfindən becərilirdi. Şirin badam geniş şəkildə əkilərdi, acı badam isə daha az miqdarda. Abşeronun quraq yamacları, Zaqatalanın günəşli torpaqları və Lənkəranın mülayim iqlimi badam üçün ideal məkan idi. Hətta sərt Kiçik Qafqaz dağlarının qayalıqları belə Fentsl badamı adlanan növün sıx meşəliklərini gizlədirdi — acı toxumları güclü müalicəvi təsirə malik idi.
Nair badamı isə əsasən Naxçıvanda, az hallarda isə quraq yamaclarda müşahidə olunurdu.
Şirin badamın tumları (toxumları) emulsiya (badam südü) formasında və ya yağlı badam yağı şəklində istifadə olunurdu — örtücü, yumşaldıcı, yüngül işlədici və sakitləşdirici vasitə kimi, xüsusilə mədə pozğunluqlarında.
Acı badam yağını isə bronxial astma, ağciyər və qulaq xəstəlikləri, eləcə də inadkar öskürək zamanı təyin edirdilər. Hətta paxla (yağın çıxarılmasından sonra qalan qalıq) və kəpək belə istifadə olunurdu — dəriyə qulluq üçün vannalarda və yuyunma zamanı, yumşaldıcı və sağlamlaşdırıcı təsiri ilə.
Bədəni möhkəmləndirmək üçün şirin badamdan halva hazırlanırdı — sadəcə bir şirniyyat deyil, enerji və güc bərpa edən qida “eliksiri” idi.
Azərbaycanda badam sadəcə bir çərəz deyildi — o, sağlamlığın, gözəlliyin və xalq təbiblərinin ustalığının rəmzi idi. Bu təbiblər üçün hər bir ağac sadəcə bir bitki yox, həm dost, həm də şəfa verici idi.
Bu gün, əsrlər keçməsinə baxmayaraq, badam Azərbaycanda yalnız dadlı nemət deyil, eyni zamanda əcdadların müdrikliyinin canlı xatirəsi olaraq qalır. Onun ətri və dadı qədim bağların pıçıltısını daşıyır, hər bir dənəsi isə insan və təbiətin birlikdə yaratdığı şəfa möcüzələrindən xəbər verir.
Hacı Cavadov
