XIX əsrin ortalarında Şərq hələ ənənə ilə oyanış arasında tərəddüd edərkən İranın Tehran şəhərində şiə mühitində gələcək adından danışmaq qərarına gələn bir şəxs ortaya çıxdı. Bu şəxs Mirzə Hüseyn Əli Nuri idi. Daha çox Bəhaullah – “İlahi Ziya” adı ilə tanınan bu şəxs İslamın bir qolu deyil, Quranı, İncil və Vedaları, Konfutsidən Rumiyə qədər fəlsəfələrin pıçıltılarını özündə əks etdirən yeni bir inam kainatı yaratdı.
Bu inanc özünü dini qaydalarla gizlətmir, əksinə, mətnlərinin ciddi memarlığında qlobal bir missiyanı kodlaşdırır. Onun mərkəzində əl-Kitab əl-Əqdəs – ilahi nizamın lövhəsi durur. Burada irs bölgüsündən tutmuş dua qaydalarına, ictimai nizamdan daxili harmoniya prinsiplərinə qədər hər şey qeyd olunub. Bu, elitalar üçün nəzərdə tutulmuş teologiya deyil, Tanrının idrak olunmazlığını qoruyaraq İbrahimdən Buddaya, Məhəmməddən (s.ə.s) Bəhaullaha qədər peyğəmbərlərdə təcəlli etdiyini bəyan edən bir bəşəriyyət birliyi manifestidir.
Bəhai inancı ideoloji sintez mexanizmi kimi fəaliyyət göstərir. İslamın meditativ dərinliyi, Buddizmin səssizliyi, Xristianlığın əxlaqı, Zərdüştiliyin alovlu ruhu – bütün bunlar fasiləsiz və davam edən vəhy anlayışında birləşir. Hər bir peyğəmbər əvvəlkinin inkarı deyil, davamıdır. İnsan bir layihə, tarix isə yüksələn spiral kimi təsəvvür olunur.
Bu inanc daxilində ciddi estetik nizam hökm sürür. Belə ki, səhər, günorta və axşam duaları Akkaya tərəf yönəlir. Hər il 19 günlük oruc tutulur, 19 günlük görüşlər keçirilir. Burada mistika ilə dəqiqlik birləşir. İbadətgahlar təbliğsiz, hamı üçün açıq, səssizlik və işıq məkanlarıdır. Mərkəz İsrailin Hayfa şəhəridir. Burada Bəhdçi terraslarından yeni dövrün müjdəçisi olan Babın dəfn olunduğu Məqbərənin qübbəsi görünür.
Bəhai inancının missiyası sərhədsiz bir dünya inşa etməkdir. Bir dil (ingilis dili və ya esperanto), bir qlobal hökumət, bir bəşəri inam. İdarəetmə sistemi gələcək planetar demokratiyanın prototipi kimi qurulub: doqquz nəfərlik şuralar, təşviqsiz seçkilər, şəxsi kultdan uzaq hakimiyyət. Qadınlarla kişilər bərabərdir, lakin qadınlar Ali Şuraya daxil deyillər. Pasifizm mütləqdir: silah, ordu, partiyalar – sistemdən kənardadır.
Buradakı əxirəzəman anlayışı fəlakət yox, işığa doğru sonsuz yaxınlaşmadır. Cənnət ilahi həqiqətə yaxınlıq, cəhənnəm ondan uzaqlıqdır. İkinci gəliş? O artıq baş verib. Bəhai inancında əbədilik fiziki yox, ruhun təkamülü ilə ölçülür.
Bu gün bəhai inancı 200 ölkədə – Keniyadan Boliviyaya, Hindistandan Kanadaya qədər canlı bir şəbəkəyə çevrilib. Qloballaşmanın xaos pərdəsi geyindiyi bir dövrdə bəhai inancı harmoniya üçün bir alqoritm təqdim edir. Bu, dini qayıdış deyil, inamın sivilizasiyanın dili kimi gələcəyə doğru atdığı addımdır.
Kim bilir, bəlkə də, Məşriq əl-Əzkarın memarlığında XXI əsrin məbədlərinin modeli gizlənib: nə xaç, nə hilal, nə də ikonalar – sadəcə parlayan bir düstur. Tanrı birdir, insan Onun aynası.
Əbülfəz Babazadə
