XX əsrin ortaları, Bakı. Şəhər sürətlə böyüyür, müasirləşirdi, lakin Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının hələ də özünə layiq ayrıca binası yox idi.
1940–cı ilin sonu, 1950-ci ilin əvvəlinə doğru bu, ciddi problemə çevrildi: kollektiv köhnə, irihəcmli tamaşalara uyğun olmayan binada fəaliyyət göstərirdi. Elə həmin vaxt da taleyüklü qərar qəbul edildi – yeni teatr binası inşa olunmalı idi. Bu bina həm tamaşaçıları qəbul etməli, həm də paytaxtın memarlıq nümunələri içində dominanta çevrilməli idi.
Layihənin müəllifi istedadlı memar Qəzənfər Əlizadə olub. O, təqdim etdiyi layihədə Qərb klassikasını Şərq memarlıq ənənələri ilə vəhdətdə təqdim etdi. Gələcək teatr binası üçün ərazidəki köhnə, əsasən birmərtəbəli evlər söküldü, 27 avqust 1954-cü ildə isə təntənəli mərasimlə tikilinin təməl daşı qoyuldu. Altı illik gərgin tikinti işlərindən sonra 1960-cı ildə teatrın qapıları ilk tamaşaçıların üzünə açıldı.
Binanın fasadı hündür tağvari şüşə konstruksiya və sütunlarla bəzədilmiş paralelpiped formasında möhtəşəm görünüşə malikdir. Bu sütunlar ənənəvi Azərbaycan eyvanlarını xatırladırdı. Tənqidçilər şəbəkələrin işıq-kölgə oyununu, səkkiz üzlü sütunların ahəngini və karnizi xüsusi vurğulayırdılar.
Teatr sanki həm antik dövrün təntənəsini, həm də Şərqin poeziyasını özündə birləşdirmişdi. Eyvanın divarlarında yazıçı və şairlərin büstləri yerləşdirilmiş, sütunların üzərindəki arka isə ikinci mərtəbə səviyyəsinə qaldırılmışdı ki, bu da ona xüsusi əzəmət bəxş edirdi.
O dövrün bir çox sovet teatrlarından fərqli olaraq, daxili interyer həddindən artıq təmtəraqlı deyildi. Mərmər, naxışlı suvaq, zərif rəng həlli – bütün bunlar incə zövqlü harmoniya mühiti yaradırdı. 740 yerlik tamaşa zalı ikinci mərtəbədə yerləşirdi və ora iki təmtəraqlı pilləkənlə qalxmaq olardı. Daxili məkan binanın xarici görünüşünün möhtəşəmliyinin davamı idi, lakin zövq qorunurdu.
Teatr ilk gündən yalnız mədəniyyət mərkəzi deyil, həm də Bakının memarlıq aksentinə çevrildi, keçmiş Quba (Dimitrov) meydanını tamamladı. 1962-ci ildə burada dahi şair Füzulinin heykəli ucaldıldı və tikinti ansamblı mükəmməl görkəm aldı.
2008-ci ilin noyabrında teatr təmir-bərpa işləri üçün bağlandı. 19 fevral 2007-ci il tarixli “Azərbaycan teatr sənətinin inkişafı haqqında” Prezident İlham Əliyevin sərəncamına uyğun olaraq binada əsaslı rekonstruksiya işlərinə start verildi. Dövlət başçısının bu sahəyə diqqət və qayğısı Azərbaycan teatrında yaradıcı mühiti xeyli yaxşılaşdırdı. Bu illər teatrın dövlət dəstəyini qazandığı, binanın yenidən qurulduğu, yeni tamaşaların maliyyələşdirildiyi və gənc yaradıcı qüvvələrin inkişafına şərait yaradıldığı dövr oldu. Restavrasiya zamanı memarın ilkin ideyasının ruhu qorunaraq fasad bərpa edildi, vitrajlar və panellərlə bəzədildi, dramaturqların büstləri bərpa olundu, zal müasir akustika və işıq sistemi ilə təchiz edildi. Həmçinin dekorasiyalar üçün keçid və yeni iki mərtəbəli yardımçı bina inşa olundu.
2010-cu ilin oktyabrında Prezident İlham Əliyev əsaslı rekonstruksiya və restavrasiyadan sonra Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının açılışında iştirak etdi. Dövlət başçısı, xanımı Mehriban Əliyeva və qızları Arzu Əliyeva əvvəlcə teatrın qarşısında yaradılan şəraitlə tanış oldular. Burada kompleks abadlıq işlərinə xüsusi diqqət yetirilmiş, Füzuli meydanı və ətraf binalar əsaslı şəkildə yenilənmiş, yaşıllaşdırma zolağı salınmışdı. Teatr binasının fasadı da tam bərpa olunmuşdu.
Yenilənmiş teatr ənənə ilə müasirliyin vəhdətinin rəmzi kimi.yenidən qapılarını tamaşaçıların üzünə açdı.
Bu gün Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı sadəcə bina və səhnə deyil. Bu, müxtəlif dövrlərin enerjisini, memarların peşəkarlığını və xalqın poeziya ruhunu özündə daşıyan mədəniyyət simvoludur. Onun divarları onlarla tamaşaçı nəslinin şahidi olub, səhnəsi isə ölməz tamaşalar bəxş edib. Teatrın fasadı Bakının vizit kartlarından birinə çevrilib. Yenilənmiş və işıqlı siması ilə o, bu gün də müasirliyin ritmində yaşayır, keçmişlə gələcəyi, memarlıqla dramaturgiyanı, keçmişdəki ənənə ilə yeniliyi bir araya gətirir. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı – bu, yalnız sənət deyil, həm də ölkənin tarixidir. Hər dəfə pərdə qalxanda o tarix daşdan oyulmuş halda canlanır.
Hacı Cavadov
