Bakıdakı ilk qocalar evinin tarixi və tənha qocalığı məğlub etməyə imkan verməyən insan haqqında
Bakıda elə məkanlar var ki, onlar sadəcə xəritədə mövcud olan binalar deyil – özlərində xeyirxahlığın, iradənin və demək olar ki, filmlərə layiq insan talelərinin xatirəsini daşıyırlar. Bu məkanlardan biri də ilk dəfə bir insanın şəxsi təşəbbüsü ilə yaranmış qocalar evidir. Bu xeyirxahlıq işinin müəllifi isə adı bu gün bir əfsanə kimi səslənən adamdır: Hacı Hacıağa Dadaşov. İlk baxışda bu, sadəcə sosial müəssisə təsiri bağışlaya bilər, amma məhz Dadaşov Azərbaycanda ilk qocalar evinin əsasını qoyan şəxs olub. Bu hekayə təkcə xeyriyyəçilik salnaməsi deyil, mərhəməti real bir təsisata çevirən mədəniyyətli bir mesenatın dramatik və eyni zamanda ilhamverici həyat yoludur.
XX əsrin əvvəlləri. Bakının havası neftin, var-dövlətin və böyük dəyişikliklərin qoxusu ilə doludur. Tacir və torpaq sahibi Hacı Hacıağa Dadaşov yalnız sərvəti ilə deyil, həm də qeyri-adi xarakteri ilə tanınırdı – qapalı, sərt, lakin eposlara bərabər bir addım atmağa qadir bir insan.
Deyilənə görə, bir gün o, həyatını iki yerə böləcək bir səhnənin şahidi olur: yaşlı, tamamilə aciz bir kişini yaxınları evindən qovmuşdu. Hacı Hacıağanın evinə 80 yaşlı Tağı adlı qoca gəldi. O, güclə ayaq üstə dura bilirdi. Evə güclə çata bildi, zəif şəkildə qapını döydü və sözünü bitirməyə belə macal tapmadan huşunu itirərək yerə yıxıldı.
Hacı Hacıağa Peterburqdan qayıdıb baş verənləri eşidəndə, dərin düşüncələrə dalır. Bilgəh kəndindəki bağ evinə döndükdən sonra isə taleyüklü bir qərar verir: elə bir yer yaratmaq ki, qocalıq nə ayıb, nə də yük sayılsın – əksinə, hörmət, sükut və qayğı mühiti olsun. Beləliklə, Azərbaycanda ilk qocalar evi yaranır – ölkənin sosial sistemində bu cür müəssisələr normaya çevrilməmişdən çox-çox əvvəl.
Hacıağa Dadaşovun əsasını qoyduğu qocalar evi bir müəssisədən daha çox bir sığınacaq idi. Bağlarla əhatələnmiş, dəniz mehinin hiss olunduğu Bilgəh bağ evi heç yerə gedəcək yeri olmayanların sığındığı məkan oldu. Burada XX əsrin əvvəlləri üçün demək olar ki, lüks hesab edilə biləcək şərait yaradılmışdı: yemək, isti geyim, tibbi yardım və ən əsası – insani münasibət.
Faktlar göstərir ki, Dadaşovun layihəsi tamamilə misilsiz idi. O, nə şəhər idarəsini, nə ruhani qurumları, nə də digər sahibkarları cəlb etmədən hər şeyi öz vəsaiti hesabına maliyyələşdirirdi. Dadaşovun yaratdığı qocalar evi təkcə sosial obyekt deyil. Bu, cəmiyyəti yavaş, amma əbədi olaraq dəyişdirən səssiz qəhrəmanlığın abidəsidir. Bu gün onun adını bir küçə, bir pansionat daşıyır, lakin ən əsası – adı yad insanların dərdini öz dərdi bilən bir insanın xatirəsində yaşayır.
Müasir sosial dəstək sistemindən danışarkən isə Azərbaycanda adı çoxdan xeyirxahlığın və hərtərəfli qayğının simvoluna çevrilmiş bir şəxsiyyəti – ölkənin Birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban xanım Əliyevanı qeyd etməmək mümkün deyil.
Humanizmə doğru atılan hər bir addımın formal deyil, şəxsi missiya kimi qəbul olunduğu bir ölkədə məhz onun fəaliyyəti ənənəvi azərbaycanlı mərhəmət duyğusunu XXI əsrin yeni imkanları ilə birləşdirən körpü olub.
Fəaliyyətə başladığı ilk günlərdən Heydər Əliyev Fondu prioritet istiqamətlərdən birini yaşlı nəslə, veteranlara, müharibə və əmək əlillərinə, yetim uşaqlara – yəni taleyi xüsusi qayğı və diqqət tələb edən hər kəsə yardım etmək kimi müəyyən edib.
Və bu siyasət heç vaxt quru bürokratiya olmayıb: əksinə, o, bir zamanlar Bakıda xeyirxah Hacı Hacıağa Dadaşov tərəfindən başlanan tarixi xəttin davamı oldu. Amma indi bu xətt daha geniş, daha dərin və daha müasir formada həyata keçirilir.
Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi altında pansionatlarda və sosial müəssisələrdə sadəcə həyat şəraitini yaxşılaşdırmaqla kifayətlənməyən proqramlar həyata keçirilməyə başlandı – bu proqramlar insanlara dolğun həyat hissini geri qaytarır. Buraya binaların yenidən qurulması, reabilitasiya mərkəzlərinin yaradılması, tibbi bloklarla təmin olunması, mədəni görüşlərin, Yeni il tədbirlərinin, bayramların təşkili, müasir qulluq vasitələrinin təmin olunması daxildir – yəni adi qocalar evini istilik, iştirak və hörmət məkanına çevirən bütün tədbirlər.
Müasir Azərbaycanda maraqlı bir xüsusiyyət mövcuddur: humanizmin davamlılığı yalnız qorunmur – hər nəsildə daha da güclənir. Əgər Mehriban xanım Əliyevanın fəaliyyəti yeni sosial məsuliyyət mədəniyyətinin əsasını qoydusa, onun qızları – Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva bu mədəniyyəti dinamik, gənc və enerjili bir hərəkat halına gətiriblər; bu hərəkat insanların, təbiətin, incəsənətin qayğısına qalmaq və xeyirin gündəlik reallığın bir parçası olmasını təmin etmək məqsədini daşıyır.
Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, İctimai Birlik IDEA-nın təsisçisi və rəhbəri Leyla Əliyeva sosial fəaliyyət, incəsənət, ekoloji təşəbbüslər və beynəlxalq layihələri birləşdirən şəxs kimi tanınır. Amma ən önəmlisi onun xeyirxahlığı gənc, parlaq və aktiv insanların dilində ifadə edə bilmə bacarığıdır.
Leyla Əliyevanın qayğı və dəstək sahəsindəki layihələrinə qocalar evlərinə, yetimxanalara, reabilitasiya mərkəzlərinə müntəzəm səfərlər, uşaqların və yaşlıların ehtiyaclarının – yardım, geyim, dərman, oyuncaqlar və qulluq vasitələri ilə təmin olunması təşəbbüsləri daxildir.
Arzu Əliyevanın kömək üslubu həmişə bir xüsusiyyət ilə seçilir: məsafədən görünməyən, amma yaxınlıqda həyati əhəmiyyət kəsb edən detallara diqqət. Bu, insani jestdir: yaşlı insanın əlini tutmaq, onunla danışmaq, gülümsəmək, xatirələrini dinləmək. Bu, uşaqların, müharibə əlillərinin və xüsusi ehtiyacı olan insanların həyatını yaxşılaşdıran Heydər Əliyev Fondunun layihələrinə səssiz dəstəkdir. Bu, sosial proqramlarda iştirakın hesabat üçün deyil, nəticə üçün olmasıdır; nəticə rəqəmlərlə deyil, insan duyğuları ilə ölçülür.
Arzu Əliyeva inanır ki, hörmət də köməyin bir formasıdır. Onun yanaşması bu hörməti gerçəkliyə çevirir. Arzu Əliyevanın qayğısı epizodik deyil, tək-tək aksiya deyil, həyat fəlsəfəsinin bir hissəsidir. Qocalar evlərində, sosial mərkəzlərdə, sığınacaqlarda, yaşlıların və ya uşaqların diqqət gözlədiyi yerlərdə belə bir mövcudluq şəfa verir. Arzu Əliyeva elə bacarır ki, insan özünü himayə altında yox, sevilən qonaq kimi hiss edir. Bütün bunlar Arzu Əliyevanı müasir Azərbaycanda humanizmin ən parlaq simvollarından birinə çevirir.
Beləliklə, Azərbaycan humanizminin heyrətamiz, demək olar ki, simfonik bir xətti formalaşır: sükutla düşüncələrində sığınacaq inşa edən Hacı Hacıağa Dadaşovun ilk addımından başlayaraq, bunu genişmiqyaslı dövlət fəlsəfəsinə çevirən Mehriban xanım Əliyevaya qədər və daha sonra Leyla və Arzu Əliyevaların incə, diqqətli qayğısına qədər. Bu, sadəcə xeyriyyəçilik tarixi deyil. Bu, xeyirxahlığın ənənəyə çevrilməsi, ənənənin isə milləti formalaşdıran bir mədəniyyətə çevrilməsi tarixidir.
Və bu gün, qocalar evlərində yenə də insan səsləri eşidilərkən, yaşlılar tənha olmadıqlarını, diqqət və istilik hiss etdiklərini anlayarkən açıq görünür: Azərbaycanda qocalıq taleyin ixtiyarına buraxılmayıb. Burada insanı unutmurlar.
Hacı Cavadov
