“Pambıq” sözünü eşidəndə təsəvvürümüzdə dərhal günəşli tarlalar, isti meh və buludları xatırladan qar kimi ağ lif topaları canlanır. Pambıq bitkisi adətən sənaye, tekstil, yumşaq parçalar və vata ilə əlaqələndirilir. Lakin çox az adam bilir ki, bu bitki əsrlər boyu insanlara təkcə xammal yox, həm də təbii bir şəfa mənbəyi kimi xidmət edib. Bu tanış kənd təsərrüfatı bitkisinin arxasında elm, əcdadların təcrübəsi və torpağın gücü ilə sıx bağlı olan bütöv bir tibbi tarix durur.
Baki-baku.az bildirir ki, Azərbaycanda pambıq təkcə kənd təsərrüfatı məhsulu olmayıb – xalq təbabətində mühüm rol oynayıb, yaraların sağalmasında, iltihabların və qanaxmaların müalicəsində istifadə olunub. Ölkənin müxtəlif iqlim zonaları – quraq düzənliklərdən tutmuş rütubətli subtropiklərə qədər – pambığın müxtəlif növlərinin becərilməsinə şərait yaradıb. Onların arasında əsas yeri tüklü və ya adi pambıq (Gossypium herbaceum) tuturdu.
Hələ inqilabdan əvvəlki dövrlərdə Sabirabad rayonunda pambıq təmizləmə zavodları fəaliyyət göstərirdi. Bu zavodlar pambığın qurudulması, təmizlənməsi və ilkin emalı ilə məşğul olurdu. Sovet dövründə isə bu müəssisələr inkişaf etdirilərək qabaqcıl istehsalatlara çevrildi və ölkəyə təkcə parça üçün xammal yox, həm də tibbdə mühüm rol oynayan məhsullar təqdim edirdi.
Pambıq toxumlarından qida üçün istifadə olunan yağ alınırdı — şəffaf, yumşaq qoz ətri olan bu yağ xalq təbabətində yanıqların, dəri xəstəliklərinin, iltihabların və yaraların müalicəsində istifadə edilirdi. Bu yağ müalicəvi maz və məlhəmlərin tərkibinə daxil idi, oynaq ağrılarında kömək edir, eyni zamanda dəri və saçların bərpası üçün kosmetik məqsədlərlə də işlədilirdi.
Lakin azərbaycanlı xalq təbibləri bununla kifayətlənmirdilər. Bitkinin saplaqları və yarpaqları da dəyərli orqanik maddələrin mənbəyi sayılırdı. Sonralar bu maddələrdən limon turşusu və tanınmış antiseptik preparatların – furasilin, furasil və furadoninin əsasını təşkil edən kimyəvi birləşmələr əldə edilməyə başlandı. Beləliklə, əczaçılıqdan uzaq görünən pambıq bitkisi qədim təbabət ilə müasir elmi birləşdirən bir həlqəyə çevrildi.
Xalq təbabətində pambıq köklərinə xüsusi diqqət yetirilirdi. Onların qabığından qanaxmanı dayandırmaq xüsusiyyətinə malik ekstrakt hazırlanırdı.
Daha da maraqlısı odur ki, hətta pambığın tullantıları belə istifadəsiz qalmırdı. Sovet dövründə bu tullantılardan yem mayası və dəyərli kimyəvi maddələr – furfurol və sirkə-kalsium tozu əldə olunurdu ki, bunlar həm tibb, həm də sənaye sahəsində istifadə olunurdu.
Pambıq — təbiətlə insanın necə əməkdaşlıq etməyi öyrəndiyinin tarixçəsidir. O, həm bədəni müalicə edib, həm sənayeni bəsləyib, həm isitmiş, həm geyindirmiş, həm də şəfa vermişdir.
Bu gün də pambıq Azərbaycanın iqtisadiyyatında mühüm yer tutur. Lakin onun unudulmuş tibbi rolu bizə xatırladır: təbiətin hər bir budağında həyat enerjisi, hər bir bitkidə isə xilas imkanı gizlidir.
