Heyva – Azərbaycanda əsrlərdir yalnız bərəkətin rəmzi kimi deyil, həm də əsl “budaqda bitən aptek” kimi tanınıb. Onun qızılı rəngli meyvələri və parlaq yarpaqları bir çox xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunub, reseptlər və biliklər nəsildən-nəslə ötürülərək qiymətli irsə çevrilib.
Baki-baku.az bildirir ki, Azərbaycanda yaşamış xalqların təbii vasitələrdən istifadə tarixi dərin qədimliyə gedib çıxır və ölkənin təbii şəraiti şəfa verən bitkilərin geniş spektrdə yetişməsinə imkan verib.
Azərbaycanda tibbi məqsədlə əsasən adi heyva yığılırdı. Bu bitki ölkənin demək olar ki, bütün bölgələrində – Talış meşələrindən Kiçik Qafqazın ətəklərinə qədər yayılmışdı. Xalq təbibləri ilk növbədə heyvanın toxumlarını yüksək qiymətləndirirdilər: bu toxumlar selikli maddələr, şəkərlər, fermentlər, yağlar və zülallar baxımından zəngindir. Onlardan hazırlanmış qalın selikli çıxarış, xüsusilə uşaqlarda kolit və həzm problemləri zamanı istifadə olunurdu. Bu yumşaldıcı və qoruyucu “dərman” müasir fitopreparatların sələfi hesab edilə bilər.
Sonradan sovet tədqiqatçıları da təsdiqlədilər ki, heyva yarpaqlarından alınan qalen preparatları ürək-damar sisteminə müsbət təsir göstərir, sulu dəmləməsi isə bronxial astma tutmalarını yüngülləşdirməyə kömək edir. Beləliklə, bir çoxunun sadəcə dadlı meyvə kimi tanıdığı bu ağac “ürək dərmanı” kimi də tanındı.
Heyva meyvəsinin şirəsi də az əhəmiyyətli deyildi. O, ödqovucu və sidikqovucu vasitə kimi, eləcə də ürəkdöyünmələri və hətta vərəm zamanı qan öskürməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olunurdu. Xüsusi yer isə ənənəvi üsulla hazırlanan “heyvarub” siropuna məxsus idi: heyva doğranır, azca bişirilir, suyu sıxılır və uzun müddət köpüyü yığıla-yığıla buxarlandırılırdı. Nəticədə alınan qoyu və yapışqan eliksir, qanazlığı zamanı içilir, həm də ədviyyat kimi istifadə olunurdu.
Təzə meyvə ishal zamanı büzücü təsir göstərirdi, qurudulmuş heyva isə qanazlığı zamanı orqanizmi möhkəmləndirmək üçün istifadə edilirdi. Spirtli dəmləmələr isə bəzən apteklərdəki dəmir preparatlarına alternativ kimi qəbul edilirdi.
Maraqlıdır ki, xalq reseptləri ilə elmi müşahidələr bir-birini tamamlayırdı. Zamanla sınanmış heyva tərkibli müalicə vasitələri laboratoriyada da öz təsdiqini tapdı. Belə ki, selikli çıxarışlar rəsmi olaraq farmakopey vasitəsi kimi qəbul edildi, sovet dövründə aparılan tədqiqatlar isə heyva yarpaqları və meyvələrinin yeni terapevtik imkanlarını aşkara çıxardı.
Bu gün, təbii müalicə üsullarına marağın yenidən artdığı bir dövrdə, heyva ilə bağlı reseptlər ikinci nəfəsini qazanır. Bu da bizə xatırladır ki, insan sağlamlığı hər zaman təbiətlə harmoniya içində olub.
Və bəlkə də elə buna görə, qızılı heyva bu gün də təkcə bağların və bayram süfrələrinin bəzəyi deyil, həm də xalq sirrlərinin səssiz qoruyucusudur – o sirlər ki, XXI əsrdə belə insan sağlamlığına xidmət etməkdə davam edir.
Hacı Cavadov
