Elə rəssamlar var ki, dünyanı təsvir edirlər, elələri də var ki, onu danışdırırlar. Tahir Salahov ikinci kateqoriyaya aid olub. Salahovun çəkdiyi rəsmlər sadəcə nümayiş etdirmir – danışır, mübahisə edir, nəfəs alır, yaşayır. Həmin rəsmlərdə Qara Qarayev musiqisinin ritmi, Bakının neft məşəllərindən saçan alovun gərginliyi var. Salahov anları əbədiyyətə çevirməyi, zəhməti sənətə yüksəltməyi bacarırdı.
Dənizi neft qoxuyan, günəşi polad konstruksiyalarda əks olunan şəhərdə doğulan Salahov, Bakının sənaye mənzərəsini insanın daxili gücünün və işığının metaforasına çevirmişdi. Onun fırçası gözəlliyi axtarmırdı – həqiqəti üzə çıxarırdı.
Baki-baku.az yazır ki, məhz Tahir Salahov dünyaya “sərt realizm üslubu” adlanan sənət istiqamətini bəxş etmiş ustad idi – burada insan ruhunun ağrısı, əməyi və ucalığı eyni dildə danışırdı. O, qəhrəmanları çəkmirdi – onları həyatın özündən yaradırdı.
Bu gün onun tablolarına baxarkən biz sadəcə portret və ya əmək səhnələri görmürük – biz zamanın enerjisini, talelərin konsentratını, bütün bir nəslin güzgüsünü görürük. Tahir Salahov – təkcə bir rəssam adı deyil, bu, bir dövrün kodudur – rəngdə, xətdə və işıqda ifadə olunmuş kod.
Uşaqlıq və formalaşma illəri
Tahir Teymur oğlu Salahov 1928-ci il noyabrın 29-da Bakıda Teymur və Sona Salahovların ailəsində anadan olub. Atası, partiya işçisi Teymur Salahov 1938-ci ildə repressiya olunmuş (1956-cı ildə bəraət almışdır).
Salahov tarixə “sərt üslub”un yaradıcısı kimi daxil oldu – onun əsərlərində qəhrəmanlar poz vermir, sadəcə yaşayırlar. Onun çəkdiyi fəhlələr, neftçilər, inşaatçılar – abstrakt simvollar deyil, əsl insanlardır: yorğun, lakin qürurlu, düşüncəli, iradəli. “Növbədən qayıdanlar” (1957), “Səhər eşelonu” (1958), “Neftçi” (1959) kimi əsərləri bütöv bir nəslin vizual salnaməsinə çevrildi.
Sosializmin bəzəkli, idealizə olunmuş obrazlarından fərqli olaraq, Salahov zəhməti həm qəhrəmanlıq, həm də əzab kimi göstərirdi. Onun fırça ilə toxunuşları kəskin, kompozisiyaları memarlıq kimi möhkəm, rəsmlərdəki personajların üzləri isə sanki daşdan yonulmuşdu. Bu, sovet utopiyasının parıltısına qarşı bir etiraz, eyni zamanda həqiqətin himni idi.
Rəssam sənayeyə aid mövzularla kifayətlənmədi. Onun portretləri dövrlə dialoqa çevrildi. “Bəstəkar Qara Qarayevin portreti” (1960) – elə əsərlərdən biridir ki, orada sanki səsləri görmək olur. Rənglərin geniş planları musiqi ritmini yaradır, qəhrəmanın baxışı tamaşaçıya sanki bitməyən akkord kimi təsir edir.
Sonralar Salahov Dmitri Şostakoviç, Faiq Axundov, Bella Axmadulina, Andrey Voznesenski kimi şəxsiyyətlərin monumental portretlərini yaratdı. Hər bir portret – mənanın rənglə dirijorluq etdiyi bir partitura idi.
Zamanın ağrısı və enerjisi
Salahovun həyatı yalnız zirvələrdən ibarət olmayıb. 1938-ci ildə atasının həbsi və güllələnməsi onun uşaqlıq illərinə ağır kölgə saldı. Sükut, ağrı və dövlət tərəfindən xəyanətə uğraması hissi onun ruhuna dərin iz qoydu, rəsmlərini isə daxili müqavimətin manifestinə çevirdi.
Salahovun qəhrəmanları sadəcə fəhlə və ziyalı deyildi – onlar illüziyaları itirsələr də, ləyaqətlərini qoruyan insanlar idi.
İnsan ruhunun kosmosu
1961-ci ildə, Qaqarin dövründən ilham alan Salahov “Sənə, bəşəriyyət!” adlı monumental pano yaradır – bu, kosmosu fəth edən insanlara həsr edilmiş bir himn idi. Həmin panoda insan təkcə Yerin cazibəsini deyil, öz qorxularını da aşan bir varlıq kimi təsvir olunur. Əsərdə sənaye gücü, fəlsəfi dərinlik və insana inam birləşmişdi – bu inam Salahovun bütün yaradıcılığı boyunca aparıcı xətt olaraq qalır.
Xəzərin rəngi
Salahov hər zaman Azərbaycana sadiq qaldı. Xəzər, Bakı, Neft Daşlarının işıqları – onun tablolarının fonu deyil, ruhu idi. Onun rəsmlərindən isti küləklər, dəniz duzu və neft qoxusu hiss olunurdu. O, sənaye mənzərəsini poeziyaya, neft məşəllərini isə sönməz işığın metaforasına çevirirdi.
Ustadın irsi
Bu gün Tahir Salahovun əsərləri Tretyakov Qalereyasında, Rusiya Muzeyində, Azərbaycan Müasir İncəsənət Muzeyində və dünyanın müxtəlif şəxsi kolleksiyalarında saxlanılır. Bakıda onun ev-muzeyi fəaliyyət göstərir – orada təkcə rəsmlər deyil, həm də rəsmlərin çəkildiyi dövrün nəfəsi hiss olunur.
Tahir Salahov 92 il yaşadı, lakin incəsənət aləmində əbədiyyət qazandı. Onun fırça ilə toxunuşları hələ də ürək döyüntüləri kimi səslənir.
Xalq rəssamı ilə Ulu Öndər Heydər Əliyev arasında möhkəm dostluq əlaqələri də olub. Yaradıcılığının çoxşaxəli olması, məhsuldar ictimai fəaliyyəti daim dövlətimiz və xalqımız tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.
Salahov müstəqil Azərbaycan Respublikasının ən ali mükafatları ilə təltif edilib: 1998-ci ildə “İstiqlal” və 2008-ci ildə “Heydər Əliyev” ordenlərinə, 2015-ci ildə “Heydər Əliyev” mükafatına, 2018-ci ildə isə 1-ci dərəcəli “Əmək” ordeninə layiq görülüb.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları əsasında rəssamın 80 illik yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olunub, İçərişəhərdə ev-muzeyi fəaliyyətə başlayıb.
Salahov 2021-ci il mayın 21-də Almaniyada vəfat edib.
Onun adı çəkiləndə gözlərimizin önünə sadəcə bir rəssam gəlmir – bütöv bir dövr canlanır: gərginliklə, inamla, ağrı və yaradıcılıq enerjisi ilə dolu bir dövr. Bu gün biz onun əsərlərinin qarşısında dayanarkən elə bilirik ki, rəsmlər hələ də nəfəs alır – onların içində həm Bakının işığı, həm dalğaların xışıltısı, həm də əbədi zəhmətin əks-sədası yaşayır.
Hacı Cavadov
