Azərbaycanın geniş çöllərində, günəşin altında tək-tənha bitən, acı qoxusuyla uzaqdan tanınan bir bitki var – yovşan. O, qədimdən bəri xalq təbabətinin, çöl həyatının və azadlığın rəmzidir.
Mənşə və mahiyyət
Yovşan mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çöl bitkisidir. Xalq arasında onu acı yovşan da adlandırırlar. Qədim yunanlar bu bitkini ovçuluq ilahəsi Artemida ilə bağlayır, onu müqəddəs sayırdılar. Elə bu gün də yovşan bir çox xalqların təbiət simvollarından biridir – sərt, amma həyatverici.
Təbiətin sərt lütfü
Yovşanın tərkibi zəngindir: vitaminlər (A, B qrup, C, PP), minerallar (kalium, dəmir, kalsium, maqnium) və uçucu yağlarla doludur. O, tərkibindəki tuyon, borneol, kamfen, sineol kimi maddələrlə bədəni təmizləyir, mədəni, qaraciyəri və sinir sistemini tənzimləyir.
Bundan yovşan çayı, cövhəri, ekstraktı hazırlanır, tibbdə spazmolitik, qurdəleyhinə, həzm sistemini stimullaşdıran vasitə kimi istifadə olunur. Xalq təbabətində isə yovşan bronxial astmadan tutmuş revmatizmə, yuxusuzluğa, əsəb gərginliyinə qədər bir çox hallarda kömək edir.
Amma yovşan həm də ehtiyat tələb edir — onun tozcuqları tənəffüs yollarını qıcıqlandıra, dəriyə toxunduqda qıcıqlanma yarada bilər. Ona görə də xalq arasında deyərlər: “Yovşanı yığan da, ondan şəfa tapan da diqqətli olmalıdır.”
Xalqın şəfa sirri
Qədimdə yunan idmançıları yarışlardan öncə sinir gərginliyini azaltmaq üçün yovşandan hazırlanmış içkilər içərdi. Bizim nənələrimiz isə onu mədə ağrısına, qurd xəstəliklərinə, stressə qarşı dəmləyərdilər. Yovşanlı su ilə ayaq vannası tər və yorğunluğu alar, yaralara qoyulan şirəsi sağalmanı sürətləndirərdi.
Xalq inanclarına görə, evin küncündə qurudulmuş yovşan saxlamaq bəd nəzəri uzaqlaşdırır, evi təmiz enerji ilə doldurur.
Kulinariyada və həyatın dadında
Əsrlər boyu yovşan təkcə təbabətdə deyil, kulinariyada da öz yerini tapıb. Ondan ət yeməklərinin, içkilərin dadlandırılmasında istifadə olunur. Bəzi bölgələrdə yovşan kökü şəraba əlavə edilərək içkiyə xüsusi ətir və acılıq qatır – bu, “həyatın acı dadını” simvolizə edir.
Təbiətin hikməti
Yovşan təbiətin bir dərsidir: acı dadlı olsa da, şəfa verir. O, insanlara öyrədir ki, bəzən acılıq da bədəni və ruhu təmizləyir. Çöllərin bu təkbitən bitkisi sanki deyir: “Sərt ol, amma faydalı ol.”
Yovşan — torpağın acı nəfəsidir, amma onun hər damlası şəfa, hər qoxusu təbiətin hikmətidir. O, həm qədim təbabətin mirası, həm də insanla təbiət arasında körpüdür. Bizim nənələrimizin ocağında, çölün küləyində, xalqın yaddaşında bu gün də yaşamaqdadır.
