Şərabçılıqdan sonra ikinci ən gəlirli sahə
Baki-baku.az Azərbaycanın alman irsinə həsr olunmuş yazı silsiləsini Azərbaycan-Alman mədəniyyət mərkəzi Die Brückenin rəhbəri Ruslan Quliyevlə növbəti müsahibə ilə davam etdiririk.
– Quliyev bəy, Yelenendorfda furqon istehsalının bu qədər sürətlə inkişaf etməsinin səbəbi nə idi?
– Cavab elə insanların özlərindədir. 1819-cu ildə Azərbaycana gələn almanlar ilk illərdən etibarən güclü və intizamlı bir icma yaratdılar. Onlar yalnız şərabçılığa deyil, hərçənd ki, bu sahə yerli iqtisadiyyatın təməlini təşkil edirdi – eyni zamanda sənətkarlığa da böyük önəm verirdilər. Artıq XIX əsrin ortalarında furqon istehsalı gəlir baxımından inamla ikinci yerə yüksəlmişdi. Uğurun sirri isə almanların zəhmətkeşliyi, intizamı və yüksək keyfiyyətli işlərində idi.
– Bu sənətkarlıq koloniyada nə qədər geniş yayılmışdı?
– XX əsrə qədər Yelenendorfda 40-dan çox furqon emalatxanası fəaliyyət göstərirdi. Burada çalışan ustaların şöhrəti Cənubi Qafqaz sərhədlərini aşırdı. Furqonlar sadəcə araba deyildi – bunlar üstüörtülü, davamlı və geniş tutumlu, əllə yığılmış nəqliyyat vasitələri idi və onlar Şvabiya modelləri əsasında hazırlanırdı. Furqonlara tacirlər, hərbçilər, fermerlər sifariş verirdilər. Xüsusilə müharibələr zamanı ordu üçün olan tələbat bu məhsullara böyük tələbat yaradırdı – bu dövr Yelenendorf furqonçuluğunun “qızıl dövrü” sayılırdı.
– Doğrudurmu ki, bu furqonlar sərnişin daşımalarında da istifadə olunurdu?
– Bəli, bu xüsusilə maraqlıdır. Avtomobillər gəlməmişdən əvvəl Yelizavetpol (indiki Gəncə) ilə Yelenendorf arasında omnibuslar və dilijanslar – çoxyerli arabalar – hərəkət edirdi. Onlar şəhərin dəmiryolu stansiyasını alman koloniyası ilə birləşdirir, yay aylarında isə Yelenendorfluların bağ evlərinin və kurort zonalarının yerləşdiyi Hacıkənd qəsəbəsinə qədər gedirdilər.
Bu reyslər müntəzəm şəkildə, xüsusi cədvəl, dayanacaq və at dəyişikliyi ilə həyata keçirilirdi. Bu, avtomobillərdən əvvəlki dövrün bir növ ictimai nəqliyyatı idi. Yumşaq oturacaqlı dilijanslarda, hətta isti havalarda da nisbətən rahat səyahət etmək mümkün idi.
– Koloniyada bu qədər fəal həyat necə tənzimlənirdi? Yerli idarəetmə varmı idi?
– Əlbəttə. Qafqazdakı alman koloniyaları, o cümlədən Yelenendorf yüksək səviyyədə özünüidarəetmə ilə fərqlənirdi. İcmanın başında şulç (almanca Schulz) adlanan idarəçi dururdu və bu şəxs sakinlərin səsverməsi ilə seçilirdi. Şulç sadəcə formal rəhbər deyildi – o, mer, hakim, hakimiyyət nümayəndəsi və hətta mübahisələrdə arbitr funksiyasını da yerinə yetirirdi. O, nizam-intizamı qoruyur, resursların bölüşdürülməsi, tikinti işləri, vergi uçotu və sənətkarlığın inkişafına nəzarət edirdi.
Şulçun yanında icma şurası fəaliyyət göstərirdi – bu şuraya müxtəlif təbəqələri təmsil edən hörmətli şəxslər seçilirdi. Bu, torpaqdan istifadə məsələlərindən tutmuş təhsil təşəbbüslərinə qədər bir çox məsələlərin effektiv həllinə şərait yaradırdı.
Yelenendorf özünüidarəli və dayanıqlı kəndin nümunəsi idi. Məhz bu quruluş sayəsində burada qısa müddətdə yalnız şərab istehsalı deyil, eyni zamanda dəmirçilik, ayaqqabıçılıq və furqonçuluq kimi sənət sahələri də inkişaf etmişdi.
– Müasir Göygöldə bu ənənələrdən nə isə qalıbmı?
– Ruhu – bəli, mütləq qalıb. Bu gün Göygöldə alman koloniyası tarixini əks etdirən muzey fəaliyyət göstərir, tematik sərgilər keçirilir. Yerli hakimiyyətlə əməkdaşlıq çərçivəsində köhnə dilijans marşrutları bərpa edilir, sənətkarlıq ənənələri təbliğ olunur.
Mətləb Qaryağdı
