Parlaq vitrinlərin arxasında gizlənən gerçəklik
Hər mövsüm dəyişən trendlər, alıcını cəlb edən endirim kampaniyaları və “modada qalmaq üçün daha çox al” mesajı – bütün bunlar sürətli moda (fast fashion) anlayışının bir parçasıdır. Dünyaca məşhur markaların vitrinlərində parlayan geyimlər göz oxşasa da, onların arxa planında gizlənən ətraf mühitə və insan hüquqlarına zərər vuran reallıq getdikcə daha çox gündəmə gəlir.
Sürətli moda nədir?
Sürətli moda – qısa zamanda dizayn edilən, istehsal olunan və satışa çıxarılan geyim kolleksiyalarına verilən addır. Məqsəd – trendləri maksimum sürətlə bazara çatdırmaq və istehlakçını daha çox alış-verişə təşviq etməkdir. Bu modeldə geyimlər çox vaxt ucuz materiallardan və aşağı əməkhaqqı ilə işləyən işçilər tərəfindən hazırlanır.
İlk baxışdan bu sistem həm markalar, həm də alıcılar üçün sərfəli görünə bilər. Amma bu “sərfəli” mexanizmin əsl bədəli planet və insanlar tərəfindən ödənilir.
Moda sənayesinin görünməyən fəsadları
1. Ətraf mühitin çirklənməsi
Tekstil sənayesi dünyada ən çox çirkləndirici sahələrdən biridir.
Geyimlərin boyanmasında istifadə olunan kimyəvi maddələr çaylara və torpağa axıdılır.
Sürətli moda üçün istifadə edilən sintetik parça növləri (poliester, akril və s.) yüz illərlə parçalanmır.
Yalnız bir cins şalvarın istehsalı üçün orta hesabla 7.000–10.000 litr su sərf olunur.
2. İşçi istismarı
Sürətli moda markalarının istehsal bazaları adətən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yerləşir – Banqladeş, Hindistan, Pakistan, Vyetnam və s. Burada çalışan insanların çoxu gündəlik 2–3 dollar maaşla, qeyri-insani şəraitdə, təhlükəsizlik tədbirləri olmadan, 10–12 saatlıq iş qrafikində işləməyə məcbur olurlar.
2013-cü ildə Banqladeşdə “Rana Plaza” fabrikinin uçması nəticəsində 1.100-dən çox insanın həyatını itirməsi, bu sistemin nə qədər təhlükəli olduğunu bütün dünyaya göstərdi.
3. Həddindən artıq istehlak və tullantı problemi
Sürətli modanın verdiyi “ucuzdur, tez al, tez at” mesajı ilə milyonlarla insan ayda bir neçə dəfə geyim alır. Nəticədə isə:
Əksər geyimlər bir neçə dəfə geyildikdən sonra tullantıya çevrilir.
Hər il 92 milyon ton tekstil tullantısı meydana gəlir.
Geyimlərin yalnız 1%-i təkrar emal olunur, qalanı isə zibilliklərə atılır və ya yandırılır.
Gözəl görünmək üçün planetin gözəlliyini qurban veririk?
Əslində sual budur: modada qalmaq üçün hansı dəyərlərdən keçməyə hazırıq?
Sürətli moda bizə ani sevinc və “trendlərə uyğunluq” hissi verə bilər, amma uzunmüddətli perspektivdə həm insanları, həm də təbiəti istismar edir. Geyim yalnız bir maddi məhsul deyil – onun istehsalı zamanı xərclənən su, enerji, əmək və həyat hekayəsi var.
Alternativ var: Davamlı moda
Yaxşı xəbər budur ki, bu zəncir qırıla bilər. Son illərdə dünya üzrə “davamlı moda” (sustainable fashion) hərəkatı genişlənməkdədir. İnsanlar daha etik, ekoloji cəhətdən təmiz və uzunömürlü məhsullara üstünlük verməyə başlayıblar.
Davamlı moda üçün nə edə bilərik?
Keyfiyyətli və uzunömürlü geyimlərə yatırım etmək.
İkinci əl mağazalarına və “swap” tədbirlərinə qatılmaq.
Geyimləri atmaq əvəzinə təmir etdirmək və ya bağışlamaq.
Moda markalarının şəffaflıq siyasətini yoxlamaq.
Ən əsası: ehtiyac qədər almaq.
Sonda…
Sürətli moda – müasir dünyanın parlaq, amma acı reallığıdır. Biz onun cazibədar vitrinlərinə baxarkən, pərdə arxasında baş verənləri unutmaq asandır. Amma dəyişiklik kiçik addımlarla başlayır. Hər alış-veriş seçimimizlə daha etik, daha təmiz və daha ədalətli bir dünyaya doğru addım ata bilərik.
Moda gözəllikdir, amma onu hansı bədəllə əldə etdiyimizə də baxmağın vaxtıdır.
Xanım Aydın
