Virtual aləmdə “mən”in inkişafı və təqdimatı
Müasir dövrdə sosial media həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. “Facebook”, “Instagram”, “TikTok”, “X” (əvvəlki “Twitter”) kimi platformalar yalnız ünsiyyət vasitəsi olmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda fərdlərin özlərini təqdim etməsi, tanıtması və başqaları ilə müqayisə etməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Bu rəqəmsal aləmdə insanlar həm real, həm də ideal “mən” obrazlarını təqdim edirlər. Bütün bu proseslər isə insan şəxsiyyətinin formalaşmasına və inkişafına birbaşa və ya dolayı yollarla təsir edir. Bu məqalədə sosial medianın şəxsiyyətə təsir edən əsas mexanizmləri və nəticələri təhlil ediləcək, həmçinin Azərbaycan gəncliyi kontekstində müşahidə olunan nümunələrə toxunulacaq.
Sosial medianın şəxsiyyət üzərindəki təsirinin əsas istiqamətləri
- Özünüifadə imkanları
Sosial media fərdlərə düşüncələrini, maraqlarını, həyat tərzini sərbəst şəkildə paylaşmaq üçün imkanlar yaradır. Bu, şəxsiyyətin inkişafında müsbət rol oynaya bilər. İnsanlar sosial platformalarda foto, video və statuslar vasitəsilə özlərini təqdim edir, bu da onların daxili “mən”lərini kəşf etməsinə kömək edə bilər. Lakin bəzi hallarda bu təqdimat gerçək kimlikdən uzaqlaşaraq saxta, süni bir imicə çevrilir. - Sosial müqayisə
Sosial mediada başqalarının həyatını izləmək, xüsusilə də filtrdən keçmiş “mükəmməl həyat” görüntüləri, insanlarda sosial müqayisəyə səbəb olur. Bu, bir tərəfdən motivasiya verə bilər, digər tərəfdən isə özgüvən itkisinə, narazılıq hissinə və hətta depressiv düşüncələrə yol aça bilər. İnsan öz real həyatını başqasının idealizə olunmuş görünüşü ilə müqayisə etdikdə, özünü dəyərsiz hiss edə bilər. - Bəyənilmə ehtiyacı və asılılıq
Sosial mediada “like”, “comment” və “follower” kimi anlayışlar sosial təsdiqlənmənin göstəricisinə çevrilib. Bu rəqəmlər bəzi insanlar üçün şəxsiyyətin dəyər göstəricisinə çevrilir. Gənclər arasında “daha çox izləyici”, “daha çox bəyənmə” arzusu, özünəqapanma və hətta psixoloji asılılıq yarada bilir. Bu, şəxsiyyətin sağlam inkişafını ləngidə bilər. - Anonimlik və ikili şəxsiyyət
Virtual məkanda insanlar anonim olduqları üçün özlərini daha cəsarətli və fərqli şəkildə ifadə edə bilirlər. Bu da bəzən ikili şəxsiyyət yaradır: real həyatda sakit və təmkinli biri, sosial mediada sərt və tənqidi ola bilər. Bu ikilik isə uzunmüddətli dövrdə şəxsiyyətin parçalanmasına səbəb ola bilər.
Müsbət və mənfi nəticələr
Müsbət təsirlər arasında özünüifadə azadlığı, kreativliyin artması, ictimai fəallığın güclənməsi və müxtəlif fikirli insanlarla əlaqələrin qurulması kimi nüanslar var. İnsanlar istedadlarını nümayiş etdirə, fikirlərini cəmiyyətə çatdıra bilirlər.
Mənfi təsirlər isə daha çox psixoloji sahədə özünü göstərir: sosial təzyiq, özgüvən problemi, real həyatdan uzaqlaşma və kiberzorbalıq bu təsirlər sırasındadır. Xüsusilə yeniyetmələr bu təsirlərə qarşı daha həssasdırlar.
Azərbaycan kontekstində vəziyyət
Azərbaycanda sosial medianın təsiri son illər ərzində əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Xüsusilə gənclər və yeniyetmələr “Instagram”, “TikTok” və “YouTube” kimi platformalarda daha aktivdirlər. Bu platformalarda yayılan trendlər və “influencer” mədəniyyəti onların dünyagörüşünü və özlərini təqdimetmə şəklini formalaşdırır. Yerli sosial media fenomenlərinin davranış tərzi bəzən gənclər üçün “ideal şəxsiyyət” modelinə çevrilir. Bu isə fərdləri öz fərdiliyindən uzaqlaşdıraraq kütləvi davranışlara yönləndirə bilər.
Sosial media şəxsiyyətin formalaşmasına güclü bir alətdir
Sosial media, şəxsiyyətin formalaşmasına həm müsbət, həm də mənfi təsir edə biləcək güclü bir alətdir. Onun təsiri fərdin sosial mediadan necə istifadə etməsindən, özünü necə təqdim etməsindən və başqalarının təsirinə nə dərəcədə məruz qalmasından asılıdır. Fərdlər bu platformalardan sağlam şəkildə istifadə etməyi öyrənməli, gerçək həyatla virtual həyat arasında tarazlığı qorumalıdırlar. Ailə, məktəb və cəmiyyət bu məsələdə gənclərə dəstək olmalıdır. Çünki sağlam şəxsiyyət yalnız real dünyada deyil, virtual məkanda da özünü tapmalıdır.
Xanım Aydın
