Azərbaycan tarixində elə şəxsiyyətlər var ki, onların adları ölümündən uzun müddət sonra da xalqın yaddaşında yaşayır. Bu unikal insanlardan biri də Şıxəli Qurbanovdur (16 avqust 1925 – 24 may 1967) – dövlət xadimi, dramaturq, yazıçı, filoloq və maarifçi. Məhz o, Novruz bayramının rəsmi səviyyədə qeyd olunmasına nail olan ilk şəxs olub.
Baki-baku.az bildirir ki, məhz Şıxəli Qurbanovun səyləri nəticəsində bu qədim bayram respublikada yenidən geniş şəkildə qeyd olunmağa başladı və dövlət əhəmiyyətli hadisə statusunu aldı.
Şıxəli Qurbanov Bakıda, qulluqçu ailəsində anadan olmuşdu. Onun uşaqlıq illəri elmə və mədəniyyətə hörmət ruhunda keçmişdi. 1941-ci ildə, cəmi on yeddi yaşı tamam olanda, o, könüllü olaraq Böyük Vətən Müharibəsinə yollanmışdı. Müharibənin bütün dəhşətlərindən sağ çıxaraq geri dönməsi onda formalaşan cəsarət və məsuliyyət hissinin gələcək siyasi və mədəni fəaliyyətində də özünü göstərməsi ilə nəticələndi.
Müharibədən sonra Qurbanov filologiya təhsili aldı, rus dili və ədəbiyyatı sahəsində elmi fəaliyyətə başladı. Amma onun əsas ehtirası milli kimlik məsələsi – Azərbaycan dilinin qorunması və təbliği idi. Azərbaycan KP MK-da ideologiya üzrə katib vəzifəsində çalışarkən, o, ana dilinin inkişafını məhdudlaşdırmaq cəhdlərinə biganə qala bilməzdi. Respublikanın konstitusiya hüququ olan Azərbaycan dilindən bütün sahələrdə istifadə edilməsini cəsarətlə müdafiə edirdi.
Məhz bu dövrdə Qurbanov onu əfsanəyə çevirən addımı atdı. O anlayırdı ki, ideologiya katibi vəzifəsi müvəqqətidir və real dəyişikliklər etmək üçün imkanlar məhduddur, ona görə də qətiyyətli və məqsədyönlü şəkildə hərəkət etdi. Onun səyləri nəticəsində 1967-ci ildə Novruz bayramı ümumxalq və dövlət səviyyəsinə qaldırıldı və Azərbaycan SSR-də bu qədim bayramla bağlı rəsmi tədbirlər keçirilməyə başlandı. Bu addım, əvvəllər rəsmi şəkildə qadağan olunan Novruzun yenidən dirçəlməsi ilə milli mədəniyyətin və mənəviyyatın canlanmasının simvoluna çevrildi.
Qurbanov təkcə siyasətçi deyil, həm də istedadlı ədib idi. O, şeirlər, hekayələr, novellalar, libretto və pyeslər yazırdı. Onun “Milyonçunun dilənçi oğlu” adlı musiqili komediyası üçün yazdığı libretto 1967-ci ildə ona Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət Mükafatını qazandırdı. Onun “Sənsiz” adlı dramı isə SSRİ-də Stalin repressiyalarına həsr olunmuş ilk tamaşa oldu. Qurbanov bu əsərin yalnız baş məşqini görə bildi – premyera günü o, stomatoloq tərəfindən vurulan ölümcül iynə nəticəsində faciəvi şəkildə dünyasını dəyişdi. Tamaşanın taleyi, müəllifin həyatı kimi, dramatik oldu: “Sənsiz” pyesi, müəllifin ölümündən sonra, Böyük Oktyabrın 50 illiyinə həsr olunmuş respublika müsabiqəsində birinci mükafata layiq görüldü.
Qurbanovun şəxsiyyəti müasirləri arasında silinməz iz qoydu. Azərbaycanın Xalq artisti Cövdət Hacıyev onu klassik musiqiyə yüksək zövqə malik, ensiklopedik biliyə sahib bir şəxs kimi xatırlayırdı. O, mədəniyyətə və təhsilə dövlət səviyyəsində qayğı göstərən bir insan idi. Bakı Konservatoriyası çətin dövr yaşadığı vaxtda, Qurbanov Moskvadan musiqi alətlərinin sazlanması üzrə ustaları dəvət etdirmiş, bu prosesə şəxsən nəzarət etmişdi ki, tələbələr təhsillərini tam şəkildə davam etdirə bilsinlər.
Xalq artistləri Əminə Dilbazi və Rəfiqə Axundova danışırdılar ki, Qurbanov Azərbaycan sənətçilərini ümumittifaq festivallarında daim dəstəkləyirdi, təşkilati və inzibati məsələlərin həllində onlara yardım edirdi, istedadlı insanlara ədalətli münasibətin təmin olunmasına çalışırdı və hər bir şəxsin şəxsi taleyinə səmimi qayğı göstərirdi. Məsələn, onun müdaxiləsi sayəsində baletmeyster Maqsud Məmmədov beynəlxalq qastrollarda iştirak edə bildi, “Neftçilər ansamblı” isə ümumittifaq festivalında böyük uğur qazandı və qızıl medal aldı.
Bəstəkar Tofiq Quliyev Qurbanov haqqında yazırdı ki, o, mərhəmət və cəsarəti özündə birləşdirən bir insan idi: Mərkəzi Komitənin yeganə katibi idi ki, rəhbərlərə həqiqəti deməkdən çəkinmirdi, nəticələrindən qorxmadan, Azərbaycanın şöhrəti naminə nəsə edə biləcək hər kəsə yardım etməyə hazır idi. Onun insani istiliyi və ədalət hissi əfsanəyə çevrilmişdi. Ailəsi və həmkarları onu istedadı, zəhməti və ləyaqəti yüksək qiymətləndirən bir şəxs kimi xatırlayırdılar.
Şıxəli Qurbanov Azərbaycan SSR Ali Sovetinin iki çağırış deputatı olmuş, ölümündən sonra Lenin ordeni ilə təltif edilmişdir. Onun adı mədəni və milli dirçəlişin simvoluna çevrilmişdir – bir insanın ölkənin mədəni həyatını dəyişə, bayrama tarixi əhəmiyyətini qaytara və milyonların qəlbinə ümid aşılaya biləcəyinin sübutudur. Qurbanov göstərdi ki, xalqa xidmət vətənpərvərliyin və mənəvi səxavətin nəticəsidir, vəzifə ilə deyil, ideyaya sədaqət, cəsarət və insani keyfiyyətlərlə ölçülür.
Hacı Cavadov
