Müasir dövrün gərgin həyat tərzi, psixoloji təzyiqlər və artan stress amilləri bəzən insanın bədənində fərqli yollarla özünü büruzə verir. Bu əlamətlərdən biri də sinir tikləri – yəni ani, qeyri-iradi əzələ hərəkətləridir. Cəmiyyət arasında “əsəb tikləri” kimi tanınan bu hal, bir çox insan üçün həm psixoloji, həm də sosial diskomforta səbəb olur. Bəs bu tiklər nədir, necə yaranır və müalicəsi varmı?
Sinir tikləri nədir?
Sinir tikləri (və ya əsəb tikləri) — ani, təkrarlanan, qeyri-iradi hərəkətlər və ya səslərdir. Bu tiklər müxtəlif formada təzahür edə bilər: göz qırpmaq, çiyin silkələmək, boğaz təmizləmək, burnu tərpətmək və s. Onlar adətən uşaq yaşlarında başlayır və daha çox oğlanlarda müşahidə olunur. Tibbi ədəbiyyatda tiklər neyro-psixoloji pozuntu kimi qiymətləndirilir və müxtəlif növləri vardır: motor tiklər (hərəkətə bağlı) və vokal tiklər (səsə bağlı).
Yaranma səbəbləri
Tiklərin yaranma səbəbləri hələ tam olaraq dəqiqləşdirilməyib, lakin mütəxəssislər bu problemin genetik, nevroloji və psixoloji faktorlarla bağlı ola biləcəyini bildirirlər. Əsas ehtimallar bunlardır:
Genetik meyl: Ailəsində tik problemi olan insanlarda bu halın yaranma ehtimalı daha yüksəkdir.
Beyində dopamin balansının pozulması: Dopamin nevrotransmitteri tiklərin yaranmasında mühüm rol oynaya bilər.
Stress və psixoloji gərginlik: Uşaqlarda və yetkinlərdə tiklərin ortaya çıxmasına və ya artmasına səbəb ola bilən amillərdən biridir.
Ətraf mühitin təsiri: Valideyn davranışları, sosial təzyiqlər, məktəb və ya ailə daxili konfliktlər tiklərə səbəb ola bilər.
Təzahür formaları və təsiri
Tiklər insanın gündəlik həyatına, özünəinamına və sosial münasibətlərinə mənfi təsir edə bilər. Xüsusilə uşaqlarda bu hal bəzən məsxərəyə qoyulma və sosial təcrid ilə nəticələnə bilər. Tiklər əksər hallarda yüngül və keçici olur, lakin bəzən ciddi psixonevroloji problemlərin əlaməti ola bilər.
Müalicə yolları
Tiklərin müalicəsində fərdi yanaşma vacibdir. Çünki hər bir insanın tikləri fərqli səbəblərdən qaynaqlana bilər. Aşağıdakı müalicə üsulları istifadə olunur:
Psixoterapiya: Xüsusilə davranış terapiyası və bilişsel-davranışçı terapiya (BDT) tiklərin azalmasında effektivdir.
Dərman preparatları: Ağır hallarda nevroloqlar tərəfindən tiklərin qarşısını almaq üçün bəzi dərmanlar təyin edilə bilər (məsələn, antipsikotiklər və ya dopamin antagonistləri).
Ailə və məktəb dəstəyi: Ətrafdakıların anlayışlı və dəstəkverici davranışı müalicə prosesində mühüm rol oynayır.
Alternativ üsullar: Meditasiya, nəfəs məşqləri, fiziki fəaliyyət də bəzi insanlarda müsbət təsir göstərə bilər.
Nəticəyə gəlincə:
Sinir tikləri cəmiyyətimizdə bəzən qeyri-ciddi qəbul olunsa da, bu halın arxasında ciddi nevroloji və psixoloji səbəblər dayanır. Erkən diaqnostika, düzgün yanaşma və sosial dəstək tiklərlə mübarizədə ən güclü silahlardır. Əsas olan isə bu haldan əziyyət çəkən insanlara anlayışla ilə yanaşmaq və onların həyat keyfiyyətini yüksəltmək üçün dəstək olmaqdır.
Xanım Aydın
