Bir çoxumuz uşaqlıqda göyə baxıb sual vermişik: “Səma niyə mavi rəngdədir?” Bu sual həm sadə görünür, həm də arxasında möhtəşəm bir təbiət hadisəsi dayanır. Cavab isə Reyli səpələnməsi adlı fiziki fenomenlə bağlıdır. Bu məqalədə səmanın mavi görünməsinin səbəbini sadə dildə izah edəcək, günbatanın niyə qırmızı olduğunu öyrənəcək və bu hadisənin arxasındakı elmi araşdıracağıq.

Günəş işığı – ağ deyil, rəngli bir qarışımdır

Günəşdən gələn işıq bizə ağ kimi görünür, amma əslində bu işıq göy qurşağının bütün rənglərini özündə cəmləyir — yəni fərqli dalğa uzunluğuna malik rənglərin qarışığıdır: bənövşəyi, mavi, yaşıl, sarı, narıncı və qırmızı.

Atmosferdə işığın “səpələnməsi” nədir?

Günəş işığı Yerə çatarkən atmosferə daxil olur və buradakı azot və oksigen molekulları ilə toqquşur. Bu toqquşmalar zamanı işığın bəzi hissələri səpələnir — yəni istiqamətini dəyişərək müxtəlif yönlərə yayılır.

Fizika qanunlarına görə, qısa dalğalı işıq (bənövşəyi və mavi) uzun dalğalı işıqdan (qırmızı və narıncı) daha çox səpələnir. Bu hadisə Reyli səpələnməsi adlanır və onun sayəsində mavi işıq göydə hər tərəfə yayılır.

Bəs niyə səmanı bənövşəyi yox, mavi görürük?

Əgər bənövşəyi işıq daha çox səpələnirsə, onda sual yaranır: niyə səma bənövşəyi deyil?

Bu sualın bir neçə cavabı var:

Gözlərimiz mavi işığa daha həssasdır, bənövşəyi rəngi isə zəif qəbul edirlər.

Günəş spektrində bənövşəyi işıq daha az mövcuddur.

Bənövşəyi və mavi işığın qarışığı, bir az da yaşıl tonlarla birləşərək gözümüzə “mavi” kimi görünür.

Günbatanın qırmızı olması təsadüfi deyil

Günəş batarkən onun şüaları atmosferin daha qalın təbəqəsindən keçməli olur. Bu zaman mavi və bənövşəyi işıq artıq yolda səpələnərək itir, bizə isə əsasən uzun dalğalı — qırmızı, narıncı və sarı işıq çatır. Ona görə də günbatanı qırmızı və narıncı rənglərdə görürük.

Maraqlı fakt: Ayda səma necə görünür?

Ayın atmosferi demək olar ki, yoxdur, bu səbəbdən işıq səpələnməsi baş vermir. Nəticədə Ayda səma qaranlıq (qara) görünür — hətta Günəş göydə parıldasa belə! Bu, astronavtların Ayda çəkilmiş şəkillərində də aydın görünür: Günəşli gündə belə səma qaradır.

Səmanın mavi görünməsi sadəcə gözəllik deyil — bu, işığın və atmosferin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir. Reyli səpələnməsi sayəsində göy bizə gündüz maviliklə dolu, axşam isə od rəngində görünür. Bu möcüzəni başa düşmək həm elmi, həm də poetik baxımdan heyrətamizdir.