Təbiətin bəxş etdiyi ən faydalı və dadlı payız nemətlərindən biri də şabalıddır. Özünəməxsus dadı, zəngin tərkibi və çoxşaxəli istifadəsi ilə tanınan şabalıd həm qida, həm də təbii müalicə vasitəsi kimi istifadə olunur. Tarix boyunca bir çox mədəniyyətlərdə bu meyvə əsas ərzaq mənbələrindən biri olmuşdur. Bu məqalədə şabalığın tərkibi, faydaları, istifadəsi və bəzi əks göstərişləri barədə ətraflı məlumat verilir.
Şabalıd nədir?
Şabalıd (lat. Castanea) – fındıq tipli, nişasta ilə zəngin bir meyvədir. Əsasən şabalıd ağacında yetişir və payız aylarında toplanır. Dünyada bir neçə növ şabalıd mövcuddur: ədviyyəli (tatlı) şabalıd (Castanea sativa) – yeyilən növdür; at şabalıdı (Aesculus hippocastanum) isə yeyilmir və əsasən dərman sənayesində istifadə olunur. Bu məqalədə əsasən yeyilən şabalıddan bəhs edilir.
Şabalıdın tərkibi
Şabalıd tərkibi ilə bir çox qoz-fındıq növlərindən fərqlənir. O, daha çox karbohidratlarla zəngindir və aşağıdakı qida maddələrini özündə birləşdirir:
Karbohidratlar: əsas enerji mənbəyidir, nişasta formasında mövcuddur
Zülal: əzələ və hüceyrə bərpasında rol oynayır
Lif: həzm sistemini tənzimləyir
Vitaminlər: C vitamini, B qrupu vitaminləri (B1, B2, B6 və fol turşusu)
Minerallar: kalium, maqnezium, fosfor, dəmir, mis və sink
Yağ: nisbətən az miqdarda, digər çərəzlərlə müqayisədə daha azdır
Əlavə olaraq, şabalıq qlütensiz olduğuna görə çölyak xəstəliyi olan insanlar üçün uyğundur.
Şabalıdın faydaları
Enerji mənbəyidir
Yüksək karbohidrat tərkibi ilə bədənə sürətli və davamlı enerji verir. Xüsusilə fiziki əmək və idman fəaliyyəti zamanı faydalıdır.
Həzm sistemini dəstəkləyir
Liflə zəngin olduğu üçün bağırsaq fəaliyyətini tənzimləyir, qəbizliyin qarşısını alır və bağırsaq florasını gücləndirir.
İmmuniteti gücləndirir
C vitamini ilə zəngin olması orqanizmi virus və infeksiyalara qarşı qoruyur, soyuq aylarda faydalıdır.
Ürək və damar sağlamlığına müsbət təsir
Kalium və maqnezium kimi minerallar qan təzyiqini tənzimləyir, qan dövranını yaxşılaşdırır və ürək əzələsini qoruyur.
Sümük və sinir sistemi üçün faydalıdır
Tərkibindəki fosfor, kalsium və B vitaminləri sümüklərin möhkəmlənməsi və sinir sisteminin normal işləməsi üçün vacibdir.
Antioksidant təsir göstərir
Şabalıd orqanizmdə sərbəst radikallarla mübarizə aparır, hüceyrələri qocalmadan və zədələnmədən qoruyur.
Şabalıdın istifadəsi
Şabalıd həm təzə, həm də bişmiş halda istifadə olunur. Aşağıda onun istifadə sahələri qeyd olunub:
Qovrularaq yeyilir: Ən çox yayılmış və sevilən formasıdır. Şabalıd sobada və ya tavada qovrulmaqla hazırlanır.
Püre və şorba hazırlanır: Qaynadılmış şabalıd müxtəlif şorbaların və pürelərin tərkibinə qatılır.
Unu istehsal olunur: Qlütensiz olduğu üçün çörək və şirniyyat məmulatlarında istifadə edilə bilər.
Şirniyyatlarda və yeməklərdə: Tort, kekslər, dolmalar və digər yeməklərdə əlavə dad qatmaq üçün istifadə olunur.
Dərman və kosmetika sənayesində: Bəzi şabalıd növləri dərman preparatlarında və kosmetik məhsullarda yer alır (xüsusilə at şabalıdı).
Şabalıdın mümkün zərərləri və əks göstərişlər
Aşırı istifadə: Həddindən artıq şabalıd qəbulu mədə narahatlığı və şişkinlik yarada bilər.
Alergiya: Nadir hallarda da olsa, bəzi insanlarda şabalıda qarşı allergik reaksiyalar müşahidə oluna bilər.
At şabalıdı ilə qarışdırmaq olmaz: Yeyilən şabalıdla at şabalıdının fərqləndirilməsi vacibdir. At şabalıdı zəhərlidir və qətiyyən yeyilməməlidir.
Şabalıd həm dadlı, həm də sağlamlıq baxımından olduqca faydalı bir təbii nemətdir. Onun tərkibindəki zəngin vitamin və minerallar orqanizmin bir çox sisteminə müsbət təsir göstərir. Təbii enerji mənbəyi kimi şabalıd xüsusilə payız və qış aylarında gündəlik rasionda yer almalıdır. Lakin istifadəsində miqdar və keyfiyyətə diqqət edilməli, at şabalıdı ilə qarışdırılmamalıdır.
