Dünyanın bəzi səhralarında, xüsusilə də Namib, Qobi və ya Qərbi Asiyanın geniş qumlu düzənliklərində qəribə bir hadisə baş verir. Qum “danışır”, daha doğrusu “oxuyur”. Günəşin altında qızmış, sakitlik içində uzanan qum təpələri bəzən insan qulağına tanış gələn dərin, uğultulu, bəzən də titrək səs dalğaları yaradır. Bu səslər bir çox səyyahları və alimləri əsrlər boyu heyrətə salıb.
Baki-baku.az xəbər verir ki, əvvəllər insanlar bu səsləri səhrada dolaşan ruhların, qədim əfsanəvi varlıqların pıçıltısı kimi qəbul edirdilər. Lakin elmi tədqiqatlar göstərdi ki, bu “oxuyan qumlar”ın sirri fizikanın dərinliklərində gizlənib.
Hadisə qum dənələrinin bir-biri üzərində müəyyən bucaq altında sürüşməsi zamanı baş verir. Qum dənələri hərəkət edərkən bir-biri ilə toqquşur, aralarındakı hava sıxılır və nəticədə rezonans yaradır. Bu rezonans müəyyən tezlikdə səs dalğaları əmələ gətirir. Maraqlısı budur ki, qumun tərkibi, dənəciklərin forması və rütubət səviyyəsi bu səsin tonunu və gücünü dəyişir.
Əgər qum dənələri çox quru və oxşar ölçüdədirsə, səs daha güclü və aydın çıxır. Bəzi səhralarda bu uğultu o qədər qüvvətli olur ki, 100 metrdən artıq məsafədən belə eşidilir. Bu səs bəzən insan səsinə, bəzən də musiqi alətinin dərin bas notlarına bənzədilir.
Tədqiqatçılar bu fenomeni izah etmək üçün müxtəlif eksperimentlər aparıblar. Məsələn, Fransa və ABŞ alimləri səhradan gətirdikləri qumu laboratoriyada xüsusi bucaqlarla sürüşdürərək bu səsi süni şəkildə yaratmağa nail olublar. Onların qənaətinə görə, qum dənələrinin diametri təxminən 0,1 – 0,5 millimetr arasında olmalıdır ki, bu “mahnı” səslənsin.
Bundan əlavə, səsin yaranması üçün qum təpəsinin yamacı 30–34 dərəcə bucaq altında olmalıdır. Bu zaman sürüşmə prosesi sinxron şəkildə gedir və qum dənələri eyni ritmdə hərəkət etdikləri üçün rezonans güclənir. Nəticədə səhranın dərinliklərində bəzən 100 Hz tezlikli “oxuma” səsləri eşidilir.
“Oxuyan qumlar” fenomeni təkcə elmi maraq deyil, həm də poetik bir mənzərədir. Sanki səhranın özü danışır, küləklə, qumla və günəşlə birgə öz sirrini söyləyir. Qumun hər uğultusu minilliklərin sükutunu pozur, insanın təbiətlə birliyini xatırladır.
Bəzi səyahətçilər bu səsi “dünyanın ən təbii musiqisi” adlandırırlar. Hətta bəzi xalqlar inanır ki, bu səs səhranın nəfəsidir. O, torpağın dərinliklərində gizlənmiş enerjinin səthə çıxan sədasıdır.
