Bəzən bir şəhərin təkcə tarixi yox, həm də səsi olur. Elə bir səs ki, nə muzeylərdən, nə də arxivlərdən gəlir – birbaşa torpağın özündən, qayaların arasında dolaşan küləkdən eşidilir. Bakı məhz belə bir şəhərdir: o, yalnız sivilizasiyaların izlərini deyil, həm də qədim ruhların pıçıltılarını qoruyur – bu pıçıltılar onun landşaftında əks-səda verir.
Baki-baku.az bildirir ki, Abşeronun xəritəsində ən müəmmalı yerlərdən biri də Qurd qapısı adlanan qaya parçasıdır – elə bil təbiət burada şüur qazanıb, külək isə əfsanələr dilində danışmağa başlayıb.
Bu yer geologiyanı, mifologiyanı və səsi bir canlı simvol kimi birləşdirir – burada qədim bir kultun nəfəsi hələ də duyulur. Canavar Qapılarının tarixi sadəcə daşlar və küləklər haqqında hekayə deyil. Bu, insanın naməlumla, eyni anda həm qorxudan, həm də valeh edən qüvvə ilə qarşılaşmasının xronikasıdır.
Ağzını açmış canavarı xatırladan bu qaya sadəcə təbiət hadisəsi deyil – bu, əsrlər boyu yolçuların təxəyyülünü coşduran geoloji bir fenomendir. Bakı təpələri üzərindən güclü küləklər əsəndə, hava həmin qayadakı dar yarığa dolur və uzun, ulama səsləri çıxarır – o qədər vəhşi bir heyvanın ulamasına bənzəyir ki, bu səsi hazırlıqsız eşidən adamın belindən üşütmə keçir. Elə bu qorxulu və gözəl səslər də qədim şəhərin girişini qoruyan canavarlar barədə əfsanələrin yaranmasına səbəb olmuşdur.
XIX əsrdə Qafqaza səfər etmiş məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Düma da Canavar Qapılarından öz səyahətnaməsində bəhs edir. O yazırdı: “Bu qəribə dəlik Bakının beş verstliyində yerləşir. Qayanın içində yaranmış bu dəlik vadiyə açılır. Ətrafda durğun su gölməçələri, iki yüksək dağ arasında uçurum və bir dənə belə bitki izi yoxdur”. Parisin gur küçələrinə və qotik kilsələrinə öyrəşmiş yazıçı üçün bu bakılı qaya parçası elə bil başqa bir dünyaya – sərt, ilkin və poetik şəkildə qorxulu bir aləmə açılan portal təsiri bağışlamışdı.
Bu gün Qurd qapısı yenidən tədqiqatçıların, yerli tarixçilərin və təbiətin sirrlərini sevənlərin maraq mərkəzinə çevrilib. Bəziləri burada qədim bir kultun izlərini görür, digərləri isə bunu Abşeron yarımadasına xas olan külək və duz eroziyasının nadir nəticəsi hesab edirlər. Amma hamı bir fikirdə həmrəydir: bu yer qədim bir təbiət qüvvəsinin enerjisini daşıyır, onun “səsi” – daşların arasından oxuyan külək bizə xatırladır ki, texnologiyalar dövründə belə, təbiət hələ də ən böyük rəssam və hekayəçidir.
Hacı Cavadov
