Orta Əsrlər deyildikdə, çox vaxt ağıla gələn ilk fikir gigiyenanın zəif olması, insanların diş sağlamlığını tamamilə laqeyd olması gəlir. Amma bu, böyük bir yanılmadır! O dövrdə insanlar, bugünkü kimi müasir diş fırçaları və pastaları olmasa da, ağız və diş sağlamlığına çox ciddi yanaşırdılar.
Təbii diştəmizləmə vasitələri
Orta Əsr insanları kətan parçaları ilə dişlərini ovur, ağızlarını təmizləmək üçün müxtəlif təbii vasitələrdən istifadə edirdilər. Adaçayı və duz qarışığı antibakterial təsiri ilə dişləri ağardarkən, bibəriyə kömürü toz halına gətirilərək dişlərə sürtülürdü. Bu, günümüzün kömürlü diş pastalarına bənzəyirdi! Nanə, mixək əsaslı qarışıqlar həm nəfəsi təravətləndirir, həm də diş sağlamlığını qoruyurdu. Sirkə və şərab əsaslı qarqaralar isə ağızda bakteriyaları məhv edir, ağız qoxusunu önləyirdi.
Şəkərin diş sağlamlığına təsiri
Orta Əsrlərdə şəkər çox bahalı və nadir bir məhsul idi, əsasən zənginlərin istifadə etdiyi lüks əşya sayılırdı. Şəkərin geniş yayılması isə daha çox 15-ci əsrin sonlarından sonra başladı və xüsusilə 16-cı əsrdə Tudor dövründə varlılar tərəfindən çoxlu şəkər istehlak edilməyə başlandı. Bu da diş çürümələrinin artmasına səbəb oldu. Məsələn, Kraliça I Yelizabetin dişlərinin tamamilə çürüdüyü və diş çəkdirməkdən qorxduğu üçün uzun müddət güclü diş ağrıları ilə yaşadığı tarixdə qeyd olunur.
Diş Aşınması və Çürümə Arasındakı Fərq
Orta Əsrlərdə insanlar əsasən aşınma problemləri ilə üzləşirdi. Çörək daş dəyirmanlarda üyüdüləndə unun içərisinə kiçik qum və daş parçaları qarışırdı və bu, hər yeməkdə dişləri yavaş-yavaş aşındırırdı. Bu isə diş çürüməsinin qarşısını alırdı, çünki diş minəsində bakteriyalar üçün tutunacaq yer qalmazdı. Ancaq uzun müddətdə bu, dişlərin aşınması və itirilməsinə gətirib çıxarırdı.
Diş çəkilməsi – Ağrılı həll yolu
Diş ağrısı o dövrdə çox böyük problem idi. Müasir anesteziyanın olmaması səbəbindən diş çəkmə əməliyyatı son dərəcə ağrılı və təhlükəli idi. Dişləri adətən bərbərlər çəkirdi və alətlər çox kobud idi. Təhlükəli infeksiyalar, qanaxma və iltihab riskləri yüksək idi. Buna görə də insanlar diş çəkdirməyə ancaq ən son çarə kimi müraciət edirdilər.
Orta əsrlərdə taxma dişlər
Orta Əsrlərdə dişlərini itirən zəngin insanlar üçün təbii materiallardan (heyvan və insan dişləri, fil sümüyü, taxta, metal) hazırlanmış sadə taxma dişlər mövcud idi. Bu protezlər rahat olmasa da, estetik məqsəd üçün istifadə olunurdu.
Azərbaycanda diş sağlamlığı və tarixi məlumatlar
Azərbaycan tarixi mənbələrində də diş sağlamlığına diqqətin olduğunu görmək mümkündür. İslam mədəniyyətində diş təmizliyi çox önəmli sayılırdı. Məsələn, Məhəmməd Peyğəmbər (s.a.v) də misvak istifadə etməklə ağız təmizliyini tövsiyə etmiş və özü də misvakla dişlərini təmizləyirdi. Misvak təbii ağacdan hazırlanan diş təmizləmə vasitəsi olub, həm antibakterial xüsusiyyətlərə malikdir, həm də nəfəsi təravətləndirir.
Orta əsr Azərbaycanda həkimlər dişlərlə bağlı problemlərə xalq təbabəti üsulları ilə yanaşır, bitki mənşəli qarışıqlardan, təbii vasitələrdən istifadə edirdilər. Xüsusilə xalq arasında diş ağrısını azaltmaq üçün müxtəlif otlar, yağlar və qarqaralar geniş istifadə olunurdu.
Orta Əsrlərdə diş sağlamlığı bugünkü kimi müasir və texnoloji deyildi, amma insanların ağız gigiyenasına olan diqqəti və təbii vasitələrlə dişlərini qoruma səyləri diqqətəlayiqdir. Şəkərin yayılması ilə diş problemləri artdı, amma o dövrdəki insanlar da əlindən gələn ən yaxşı təbii üsullarla ağız sağlamlığını qorumağa çalışırdılar.
Tarix göstərir ki, sağlam dişlər və təmiz ağız müasir dövrün möcüzəsi deyil, insanlıq tarixinin çox qədim zamanlarından gələn önəmli bir həyat tərzidir.