Bəzi mətnlər var ki, boş malikanədə cırıldayan döşəmə səsləri kimi səslənir. Elə müəlliflər var ki, onların nəsri fırtınaqabağı elektriklə dolu havadır. Və elə kitablar da var ki, insan şüurunda kilidli otaqlara bənzəyir: içəri girirsən və çıxmaq artıq mümkün olmur. Qarşınızda beş ədəbiyyat “dəlili”ndən ibarət kolleksiya var, hər biri özündə bir az dəlilik, bir az mistika və ya taleyüklü seçimlə dolu süjet daşıyır. Bu sadəcə kitabxana deyil, bu, istintaq dosyesidir. Gəlin baxaq.
- “Kukla” — Con Faulz: ingilis dumanının arxasında absurda çevrilmiş teatr
Nəqletmə güzgü labirintini xatırladır: hər tərəf arxasında yeni bir reallıq gizlənir, hər qəhrəman potensial bir cinayətkardır, hər səhnə isə məntiqin toxumasında psixoloji bir çatdır. Faulz bizə süjet təqdim etmir, o, bizi hipnoza salır. Mister Bartolomyu və onun yoldaşları isə, sanki dumanlı bir şüşədə qalmış yuxu izləridir. Burada mümkünsüzlük əsas dəlilə çevrilir.
- “Tereza Raken” – Emil Zolya: ehtirasın anatomiya teatrında ruhun çürüməsi
Mətnin tonallığı lupanın altında solğun dəri kimidir. Zolya patoloqdur, əxlaqın çürüməyə çevrilmiş hər bükümünü dəqiq şəkildə qeydə alır. Loranla görüş sevgi xətti yox, tətikdir. Hər səhifə bir növ yarılmadır. Tereza nə qurban, nə də canidir; o, borc ilə uçurum arasında dartılmış bir sinirdir. Və final nöqtə deyil, ədalətin cəsəd qoxusudur.
- “Villada” – Somerset Moem: atəş səsləri ilə dolu mənzərə
Florensiyadakı villa, sanki dəbdəbəli bir filmin dekorasiyasıdır. Amma hər sütunun arxasında bir əks-səda gizlənir. Moem oxucuda elə bir hiss yaradır ki, sanki sən şam yeməyinə dəvət olunmuş qonaqsan, amma bilmirsən, qədəhə kimin qanı töküləcək. Burada gözəllik rahatlıq gətirmir, çaşqınlıq yaradır. Cəmiyyət söhbətləri isə sadəcə girişdir.
- “Qaratoxmaq qadın” – Aleksandr Puşkin: üç kart üzərində dəli simfoniya
Bu povestdə mistika dekorasiya deyil, şüura düşən kölgədir. Herman sərvət axtarmır, o, taleyin koduna, alqoritminə aludə olub. Puşkin kart oyununu şərin bir növ alkimiyasına çevirir. “Üçlük, yeddilik, əs”, sadəcə kombinasiyalar deyil, hökmdür. Sirr daşıyan qarı isə obraz yox, insan tamahının güzgüsüdür.
- “Amerika faciəsi” — Teodor Drayzer: yuxarıya pillələrlə, aşağıya cəsədlər üzərindən.
Drayzer, sanki məhkəmə xronikası aparır. O, arzunu elə yarır ki, sanki prokuror alibini dağıdır. Klayd Qriffits hər kəsə tanış bir arxetipdir: Şahzadə olmaq istəyən oğlan, zərurət olsa, Zoluşkadan da qurtulmağa hazırdır. Burada Amerika imkanlar ölkəsi deyil, şahmat taxtasıdır, burada piyada kraliçanı qurban verir, taxt uğrunda… amma həmin taxt da sonda toz kimi dağılır. Və bütün bu hekayə gerçək bir qətlin izlərindən yaranıb.
Bu seçim istirahət üçün deyil. Bu, ədəbi yalan detektorudur.
Burada hər cümlə sizdən bir şey soruşur: sən bədii uydurmaya gizlənmiş həqiqətlə üz-üzə qalmağa hazırsan? Elə indi lampanı yandırın, qara qəhvə süzün. Və… şahidləri gizlədin, yarılma başlayır.
