Gələcək nəsli kim formalaşdırır?
Bu gün yeniyetmələr elə bir dünyada böyüyürlər ki, informasiya mübadiləsinin sürəti onların emosional yetkinləşmə sürətini belə üstələyir. Onların reallığı — smartfon ekranıdır. Bu ekran isə qlobal cəmiyyətə açılan pəncərədir: burada baxışlar, zövqlər, hətta talelər formalaşır.
Müasir tədqiqatlar göstərir ki, bu gün gənclərin sosiallaşmasında əsas rol artıq nə məktəbə, nə də ailəyə məxsusdur. Bu funksiyanı rəqəmsal mühit — sosial şəbəkələrdən tutmuş virtual oyunlara qədər — öz üzərinə götürüb.
Cəmi on il əvvəl şəxsiyyətin formalaşmasında əsas söz sahibi valideynlər və müəllimlər idi. İndi isə avtoritetlər dəyişib: onların yerini bloqerlər, strimerlər və “fikir liderləri” tutub. “TikTok” yuxarı sinifləri, “YouTube” isə universitet auditoriyasını əvəz edib. Yeniyetmələr artıq sadəcə cavab axtarmır, özləri cavablar yaradır, həyatlarını açıq bir layihəyə çevirirlər. Virtual dostluqlar real münasibətlər qədər möhkəm olur, onlayn və oflayn həyat arasındakı sərhədlər isə get-gedə silinir.
Psixoloqlar qeyd edirlər ki, bu prosesin ikili təbiəti var. Bir tərəfdən – biliklərə misilsiz çıxış imkanı, özünü sərbəst ifadə etmək və tənqidi düşüncə bacarığı. Digər tərəfdən – trendlərin təzyiqi, standartlaşdırılmış “şəxsiyyət maskası” və daimi müqayisədən doğan xroniki narahatlıq hissi. Bütün bunlar “rəqəmsal narahatlıq” deyilən fenomenə yol açır — bu zaman yeniyetmə daim bildirişləri yoxlamadan sakitləşə bilmir.
Bununla belə, sosioloqlar əmindir: Z və Alfa nəsillərini köhnə meyarlarla dəyərləndirmək düzgün deyil. Onların dünyası hibriddir, dinamikdir və inanılmaz dərəcədə uyğunlaşma qabiliyyətinə malikdir. Onlar şəbəkə düşüncəsi ilə düşünməyi bacarır, ideyalar ətrafında birləşir və saniyələr içində həmfikirlər tapırlar. Ola bilsin ki, məhz bu bacarıq insanlığı yeni tip sosial münasibətlərə aparacaq — burada hörmət, fərqindəlik və texnoloji düşüncə əsas dəyərlərə çevriləcək.
Müasir sosiallaşma — artıq təkcə “tərbiyə prosesi” deyil. Bu, qarşılıqlı təsir prosesidir: yeniyetmələr təkcə cəmiyyətin təsirinə məruz qalmır, eyni zamanda onun özünü də dəyişirlər. Onların “layk”ları, “storilər”i və “repost”ları artıq bu gündən gələcəyin konturlarını cızır. Deməli, XXI əsrin yeniyetməsinin necə yaşadığını anlamaq — insanlığın sabahına nəzər salmaq deməkdir.
