Günəş sistemində səkkiz planetdən daha çox planet ola bilər
Rəsmi olaraq Günəş sistemi səkkiz planetdən ibarətdir. Lakin faktiki olaraq buraya azı beş cırtdan planet daxildir: Pluton, Ceres, Haumea, Makemake və Erida. Onlar Yerə uzaqda yerləşdiyindən yaxşı öyrənilməyiblər. Bundan əlavə, alimlərin təxminlərinə görə, Günəş sistemində əlavə 2000-ə qədər potensial cırtdan planet ola bilər. Bir çox astrofiziklər Jupiterdən daha böyük olan və Yerə nisbətən təxminən 10 dəfə ağır olan “9-cu böyük planet”in mövcudluğunu da müzakirə edirlər. Alimlər bu gizli “Planet X”-in mövcudluğunu ilk dəfə 2014-cü ildə ehtimal ediblər və 2016-cı ildə kompüter modelləşdirmələri ilə onun sübutlarına rast gəlinib.
Qrafit və almazlardan ibarət planet
Astronomlar Xərçəng bürcündə tamamilə qrafit və almazlardan ibarət olan sirli bir planet aşkar ediblər. Yale Universitetinin tədqiqatçılarına görə, bu planet iki dəfə böyük və səkkiz dəfə Yerə nisbətən ağırdır. Üstəlik, ütə gecə almazların payı planetin kütləsinin təxminən üçdə birini təşkil edir. Forbes bu planetin dəyərini 26,9 nonilyon dollara qiymətləndirib. Bu almaz planet Yerə yalnız 40 işıq ili uzaqlıqda yerləşib, səth temperaturu 2148 °C-ə çatır. Dövrü isə cəmi 18 Yer saatıdır. Həmçinin alimlər aşkar ediblər ki, planetin bir tərəfi ərimiş karbon lavası şəklindədir.
Ay yox olarsa, dəniz canlıları məhv ola bilər
Əgər Yer kürəsinin peyki—Ay—yox olarsa, bəlkə də qlobal fəlakət baş verməz. Bir vaxtlar Ay qaranlıq vaxtlarda əsas işıq mənbəyi olub; hazırda insanlar onsuz da işığı təmin edirlər. Lakin Ay olmasa, bir çox su idman növləri aradan qalxacaq. Ayın fazaları dalğalara təsir edir, çünki o, su kütlələrini öz orbitindən çəkir. Bundan əlavə, bu varlı orqanizmlər dənizdə yaşayan canlıların həyatı ayın təsiri ilə sıx bağlı olduğundan məhv ola bilər. Ay olmasaydı, Günəş və Ay tutulmaları da baş verməzdi, tektonik plitələr hərəkət edər—zəlzələlər və vulkan püskürmələri baş verərdi. Hətta iqlim sistemi ciddi şəkildə dəyişərdi.
Tungus meteoritinin qırıntıları hələ də tapılmayıb
XX əsrin ən sirli kosmik yadellisi – Tungus meteoritidir. O, 1908-ci il iyunun 30-u səhər Sibirin Tunguska çayı yaxınlığında düşüb. Günün ağ səması parlaqlıqla işıqlandı, ardınca baş verən hava partlayışı böyük bir meşə sahəsini məhv etdi, ətrafda 200 km radiusda evlərin pəncərələri sındı. Lakin meteoritin heç bir qırıntısı, silah qalıqları və ya yadplanet gəmisinə aid parça tapılmadı. NASA-nın hesablamalarına görə, meteoritin diametri təxminən 75 m, partlayış gücü isə termonüvə bombası ilə müqayisə oluna bilər. Qeyri-kafi halda olsa belə, Çelyabinsk meteoritindən sonra alimlər 100-dən çox fraqment tapdılar, ən böyüyü təxminən 700 kq çəkirdi.
Kosmosda sükut hökm sürür
Yer üzündə ən səssiz yer Orfild laboratoriyasındakı səs udan kameradır — o, səslərin 99,99%-nı udur. Amma orada belə “tam sükut” hiss etmək mümkün deyil — nəfəs və qan dövranı səsi pozur. NASA gələcək astronavtları belə boşluqlu yerlərdə sınaqdan keçirir. Kosmosda isə tamamilə səs yoxdur — orada hava olmadığından səs dalğası ötürülə bilmir. Hətta güclü qalaktik partlayışlar belə tam sükutda baş verir. Səsiz kosmosda işləmək çox çətindir: bir neçə dəqiqəlik səs vakuumu hazırlıqsız şəxslərdə panik və eşitmə halüsinasiyaları yarada bilər.
NASA-nın kosmik kostyumu 22 milyon dollaradır
2019-cu ildə qadın kosmonavt komandası üçün ilk kosmik çıxış çətinliklər üzündən oktyabr ayına keçirildi — səbəb yetərli sayda skafandrın olmamasıdır. NASA yeni skafandr hazırlığına 200 milyon dollar sərf edib. Buna baxmayaraq, 2025-ci ildə keçirilən audit hesabatına görə, agentlikdə cəmi 11 istifadəyə yararlı skafandr qalıb. Onlar 70-ci illərdə hazırlanıb və artıq istifadə müddəti keçib. Soyutma sistemindəki nasazlıq səbəbindən skafandr şlemlərində kondensat toplanır. NASA mühəndisi Pablo de Леон-un sözlərinə görə, hər bir belə kostyum 150 kq-dan ağır və 22 milyon dollardır.
Ay diqqətlə uzaqlaşır — ancaq min illikdə çox az sürətlə
Ay illik 38 mm sürətlə Yer kürəsindən uzaqlaşır. Viskonsin Universiteti və Kolumbiya Universitetinin tədqiqatçıları hesablayıblar ki, 1,5 milyard il əvvəl Yer günləri təxminən 18 saatdan ibarət idi və Ay daha yaxın idi — indiki vəziyyətə nisbətən 44 min km daha yaxın. Astrofiziklər bu əlavə məsafənin həm planetimizin fırlanmasına, həm də iqliminə və gün uzunluğuna təsir etdiyini bildirirlər. Gələcəkdə Ayın orbitinin iki dəfə artması və günlərin 870 saat olacağı proqnozlaşdırılır. Lakin zamanla bu proses dayanacaq və Ay yenidən Yerə yaxınlaşacaq.
Güclü cazibə sahəsində zaman yavaşlayır
Kosmosda cazibə tezisi zamanı fərqli şəkildə axır — cazibə nə qədər güclüdürsə, zaman bir o qədər yavaş işləyir. Bu fenomen K. Nolan-ın “Interstellar” filmində əks olunub: Miller planetinə düşənlər üçün bir saat yer üzündə yeddi il demək idi. Reallıqda bu, belə baş verir: kosmonavtlar üçün zaman Yerə nisbətən bir qədər daha sürətlidir, qara dəliyin yaxınlığında isə zaman demək olar ki, dayanır.
Venerada küləklər saatda 500 km sürətlə əsir
Venera Yerdən ölçü və tərkib etibarilə oxşardır, amma şəraiti tam fərqlidir. Planetin atmosferi sıx karbon qazı və sulfat turşusu buxarlarından ibarətdir. Venus Express orbitindəki SPICAV spektrometri məlumatlarına görə, 85–100 km hündürlükdə ozon miqdarı Yer atmosferindən 10000 dəfə azdır, kükürd dioksid səviyyəsi gündəlik olaraq kəskin dəyişir. Yerin xüsusi spektral üsulla həyata keçirilən tədqiqatları atmosferin gündüz–gecə zonası arasında sürətlə dolaşdığını — küləklərin bu qazları ötürdüyünü göstərir. Atmosfer planet səthinə nisbətən 60 dəfə sürətli fırlandığı üçün wind sürəti 500 km/s-ə çata bilər.
