Azərbaycan musiqisinin incilərindən biri – “Kor ərəbin mahnısı” klassik poeziya, milli teatr və bəstəkarlıq məktəbinin nadir bir vəhdətidir. Mahnı, dahi Azərbaycan bəstəkarı Fikrət Əmirovun və əzəmətli dramaturq Hüseyn Cavidin sənət tandemindən doğulub. Əsərin ilham mənbəyi Cavidin “Şeyx Sənan” faciə dramıdır. İlk dəfə teatr səhnəsində səslənmiş bu mahnı, zamanla müstəqil bir musiqi əsərinə çevrilərək, Azərbaycan vokal sənətinin simvollarından birinə çevrilib.
Əsərin mənşəyi – Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” dramı
Hüseyn Cavidin 1914-cü ildə qələmə aldığı “Şeyx Sənan” əsəri, din ilə sevgi, iman ilə vicdan arasında qalan bir qəhrəmanın faciəsini təqdim edir. Dramın ideyası insanlığın azadlıq və mənəvi kamillik axtarışına söykənir. Məhz bu fon üzərində yazılmış “Kor ərəbin mahnısı”, özündə həm fəlsəfi məna, həm də poetik gözəllik daşıyır.
Cavidin yaratdığı kor ərəb obrazı – sevgiyə, ağrıya və taleyin ədalətsizliyinə boyun əymiş bir insanın naləsi və duasıdır. Bu sözləri musiqi ilə birləşdirən Fikrət Əmirov isə əsərə mistik dərinlik və emosional sıxlıq bəxş edib.
Fikrət Əmirovun bəstəsi: Musiqi dili ilə ruhi monoloq
Fikrət Əmirov – Azərbaycan simfonik muğam janrının yaradıcısı kimi tanınsa da, onun vokal əsərlərində də özünəməxsus lirika və duyğu təhlili var. “Kor ərəbin mahnısı”nda o, sözün mənasını itirmədən, əksinə, onu daha da dərinləşdirərək səssiz fəryadı notlara çevirir. Əsər həm melodik quruluş, həm də tonal dinamika baxımından şərq musiqisinin klassik elementləri ilə Qərb kompozisiya texnikasının harmonik vəhdətini əks etdirir.
Mahnının ahəngi kədərli bir qəzəl havası ilə başlayır, dinləyicini dərhal mistik bir ruh halına salır. Musiqi, həm lirik, həm də dramatik enerjiyə malikdir. Dinləyici hər sətirdə kor ərəbin mənəvi əzabını, sevgiyə olan ümidsiz həsrətini və təslim olmuş ruhunun ahını hiss edir.
İfaçılar və sənət tariximizdə yeri
“Kor ərəbin mahnısı”nın ilk ifaçısı – Azərbaycanın tanınmış xanəndəsi Məmmədəli Əliyev olub. Onun ifasında əsər teatr səhnəsində səslənsə də, sonradan bu mahnı bir çox mötəbər səhnələrdə müstəqil vokal əsəri kimi ömür alıb.
Daha sonrakı illərdə bu əsərə Xalq artistləri Alim Qasımov, Faiq Ağayev, Mənsum İbrahimov, Eyyub Yaqubov kimi ifaçılar yeni nəfəs veriblər. Hər biri mahnıya fərqli şərhlərlə yanaşıb, onu müxtəlif musiqi janrlarında təqdim edərək, əsərin çoxşaxəli təfsir imkanlarını ortaya qoyublar.
“Kor ərəbin mahnısı” – Niyə bu qədər sevilir?
Bu mahnının sevilmə səbəbi təkcə musiqi gözəlliyində deyil. O, insanın ruhuna toxunur. Hər bir dinləyici orada öz hisslərini – itirilmiş sevgini, ümidsiz axtarışları, taleyə sual dolu baxışları görə bilir. Eyni zamanda, bu əsər Azərbaycan sənətinin nə qədər dərin köklərə malik olduğunu, fəlsəfi və estetik baxımdan nə qədər zəngin olduğunu bir daha sübut edir.
Əbədi olan əsərlər
“Kor ərəbin mahnısı” Azərbaycan mədəniyyətinin ruhudur. Burada poeziya var, musiqi var, teatr var – yəni sənətin bütün sahələri bir nöqtədə qovuşur. Və bu nöqtədə insan ruhunun əbədi sualları səslənir.
Bu əsər nə qədər ifa olunsa da, nə qədər yenidən yozulsa da, öz mahiyyətini itirməyəcək. Çünki bu musiqi zamanı aşan bir ifadə vasitəsidir.
Xanım Aydın
