XX əsrin əvvəllərində Hindistan Britaniya müstəmləkə idarəçiliyi altında idi və yerli şəhərlər əsl “ilan epidemiyası” ilə üzləşmişdilər — kobraların sayı təhlükəli dərəcədə artmışdı.

Baki-baku.az xəbər verir ki, ingilislər hər öldürülmüş ilan üçün pul mükafatı təyin etdilər və bununla onların sayını kəskin azaltmağı ümid edirdilər.

Lakin hadisələr gözlənilməz istiqamət aldı: təşəbbüskar hindlilər daha çox mükafat qazanmaq üçün kobra yetişdirməyə başladılar. Görünüşdə sadə təşviq sistemi problemi həll etməli idi, amma əksinə, yeni bir problemin yaranmasına səbəb oldu — kobraların sayı daha da artdı. Hakimiyyət mükafatları ləğv etdikdə isə insanlar kobraları azadlığa buraxdılar və nəticədə bu təhlükəli sürünənlərin sayı əvvəlkindən də çoxaldı.

O vaxtdan bəri bu hadisə dünyada “kobra effekti” adı ilə məşhurlaşıb — problemin həlli üçün atılan addımların onun daha da dərinləşməsinə səbəb olduğu vəziyyət. Burada maraq doğuran məqam təkcə insan psixologiyası deyil, həm də davranış iqtisadiyyatıdır: bu hekayə maddi stimulların insanların strategiyasını necə gözlənilməz şəkildə dəyişdirə biləcəyini və əks nəticə doğura biləcəyini göstərir.

Bu gün alimlər, siyasətçilər və sosial mühəndislər bütün dünyada bu nümunədən xəbərdarlıq kimi istifadə edirlər: “birbaşa” tədbirlər görməzdən əvvəl bütün mümkün nəticələri diqqətlə hesablamaq vacibdir ki, insan öz uğurunun əsirinə çevrilməsin. Hindistandakı kobra əfsanəsi isə bu günə qədər insan təsəvvürünü valeh edir və həyatın gözlənilməzliyinin bir metaforasına çevrilib.