Poçt markası müasir bir insan üçün çox adi bir şeydir. Bəs poçt markalarının nə vaxt və nə üçün yaradılmasını bilirikmi?
Baki-baku.az poçt markalarınn yaranması tarixçəsini təqdim edir.
Poçt markası məktubların göndərilməsinə görə ödəniş faktını göstərən poçt xidmət tərəfindən buraxılan xüsusi nişandır. Təxminən 200 il əvvəl sadə görünən bu elementin yaradılması bütün dünyada poçt rabitəsini dəyişdirən yeniliklərin başlanğıcını qoyub.
Dəyişikliyin İngiltərədə 1837-ci ildə Rouland Hillin keçridiyi poçt islahatından sonra oldu. Bu layihəyə hərf çəkisi vahidi üçün sabit məbləğ – iki penni və bu haqqın yığılmasını asanlaşdırmaq üçün markaların tətbiqindən ibarət idi.
Rəsmi olaraq poçt markasının yaradıcısı hesab edilən Rouland Hill idi. Lakin bununla bağlı mübahisəli məqamlar da vardı. 1834-cü ildə ingilis publisisti Çarlz Naytın möhürlənmiş zərflərin tətbiqi ilə bağlı ideyasını inkişaf etdirən ingilis kitab satıcısı Ceyms Çalmers poçt ödəniş nişanı təklif etmiş, marka nümunələri hazırlamış, arxa tərəfini isə yapışqanlı etmişdi. Lakin nümunələr parlament üzvlərinin xoşuna gəlmədiyi üçün Hitin başqa dizaynı seçilib. İngilis kraliçası Viktoriyanın portretini əks etdirən məşhur “qara penni” markası belə yaranıb. Çox səy göstərməsinə baxmayaraq, Çalmersin işi uzun illər sonraya qədər ictimaiyyətə məlum olmadı.
Maraqlıdır ki, markaları təqdim etmək üçün ilk cəhdlərin nə Hill, nə Çalmers, nə də bütövlükdə İngiltərə ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. 17-ci əsrdə de Velaye Paris şəhər poçt şöbəsi üçün markalar hazırlayıb. Təəssüf ki, onların şəkilləri günümüzə qədər gəlib çatmayıb, lakin onların poçt biletləri adlandırıldığı məlumdur. 18-ci əsrdə İsveçli mühəndis Treftenberq öz layihəsini təklif etdi, lakin hökumətin razılığını almadı. Təxminən 1818-1819-cu illərdə Möhürlənmiş zərflər Sardiniyada təqdim edildi. Və 1836-cı ildə Vyanadakı dövlət mühasibinin köməkçisi L.Koşir Avstriya hökumətinə poçt islahatı və markalar layihəsini təqdim etdi.
Koşir bunu yalnız 1858-ci ildə bildirdi. Berlində məktub toplayanlara verilən xüsusi poçt qəbzləri icad edilmişdi. Əgər onlar zərfin üzərinə yapışdırılsaydı, markanın yarandığı yer Almaniya olardı. Ancaq bütün bu kəşflər 19-cu əsrdə burada olduğu üçün İngiltərədəki kimi geniş təbliğat almadı. Poçt rabitəsi və onunla bağlı hər şey böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Axı İngiltərə dünya ticarətinin və sənayesinin mərkəzi idi.
İngilis poçt markaları da unikaldır, çünki onlar ölkənin adını deyil, yalnız dövlət başçısının şəklini daşıyır. Niyə? Ölkənin tam adı çox uzundur və İngiltərə və ya Böyük Britaniya adından istifadə etmək düzgün deyil, çünki bu, bütün ölkə deyil, coğrafi hissələrdir. Eyni zamanda, ingilislər səmimi şəkildə əmindirlər ki, Krallığın başında kimin dayandığını bütün dünya bilir. Kraliçanın yanında təsvir olunmaq şərəfi indiyə qədər yalnız bir nəfərə verilib – 1984-cü ildə Markada dahi dramaturq Şekspirin portreti də əks olunub.
İngilis brendi İngiltərənin özü kimi zəngin bir yaradılış tarixinə malik incə elementdir.
Azərbaycanın poçt və poçt markaları tarixi isə Azərbaycanın tərkibində olduğu dövlətlərin (Rusiya imperiyası və SSRİ), XX əsrin əvvəllərində mövcud olan müstəqil dövlət qurumlarının və müstəqil Azərbaycan Respublikasının (1992-ci ildən bəri) poçt sistemi ilə əlaqədar olaraq müxtəlif dövlərə bölünür.
Azərbaycanda poçtun tarixi Səfəvilər dövründən başlayır. Poçt sisteminin əsas inkişaf dövrü isə Azərbaycanın Rusiya imperiyasının və SSRİ-nin tərkibinə daxil olduğu dövr, XIX–XX əsrlərdir. SSRİ-in dağılması ilə müstəqil Azərbaycanda poçt rabitəsinin inkişafında gerilik müşahidə olunur. Azərbaycan 1992-ci ildə özünün ilk poçt markalarını çıxarır. Azərbaycan 1 aprel 1993-cü il tarixindən Ümumdünya poçt ittifaqının üzvüdür, 2002-ci ildən isə WADP Nömrələmə Sisteminin iştirakçısıdır.
Qeyd edək ki, Azərbayanda ilk standart poçt markası 20 oktyabr 1919-cu ildə, ilk poçt-xeyriyyə markası 22 oktyabr 1921-ci ildə, ilk poçt bloku 1 fevral 1993-cü ildə, ilk kommemorativ poçt markası 23 sentyabr 1993-cü ildə buraxılıb.
Xanım Aydın
