Milli ləzzətin tarixi qoxusu
Azərbaycan mətbəxi həm yeməkləri, həm də onların arxasındakı ruh, duyğu və ənənə ilə fərqlənir. Bu mətbəxin ən ləzzətli miraslarından biri – fəsəli, sanki xalqımızın həyat fəlsəfəsini xəmirin qatlarına bürüyərək bizə təqdim edir.
Adı “fəsil” sözündən gələn bu təam elə bil ilin dörd mövsümünün dadını, rəngini və bərəkətini bir yerə toplayıb. Hər qatında baharın təravəti, yayın istisi, payızın bərəkəti və qışın istiliyi duyulur.
Qədim zamanlarda fəsəli yalnız bir yemək deyildi – bolluğun, ruzi arzusunun və ailə birliyinin simvolu idi. Qadınlar onu fəsil dəyişikliyi ərəfəsində bişirər, süfrəyə gətirərkən “ruzi bol olsun” deyə dua edərdilər.
Fəsəli – Nənələrin əllərindən gələn bərəkət
Azərbaycan evlərinin çoxunda nənələrin bişirdiyi fəsəlinin qoxusu uşaqlığın ən şirin xatirəsidir. O qoxu evin hər küncünü bürüyər, pəncərədən qonşuluğa yayılardı. Əvvəllər bu təamı bişirən hər qadın özünəməxsus “sirri”ni nəsildən-nəslə ötürərdi: kimisi xəmiri qatıqla yoğurardı, kimisi bal əlavə edərdi, kimisi isə nehrə kərə yağı ilə yağlayardı. Nəticədə hər bölgənin, hər evin öz “fəsəli dadı” vardı.
Bakı və Abşeron tərəflərində fəsəli bir qədər qalın və yağlı bişirilər, süfrəyə bal və qaymaqla təqdim olunardı. Quba və Şəki bölgəsində isə nazik, yüngül və bəzən şirin içlikli olurdu. Cənub bölgələrində göyərti, pendir və düyü unu ilə hazırlanan fəsəlilər süfrəyə fərqli nəfəs qatırdı. Ən dadlı və geniş yayılmış fəsəli içliyi isə ədviyyatdan ibarət olanı idi.
Sadə xəmir, böyük ruh
Un, süd, yumurta, duz və yağ – bu beş sadə inqrediyentdən yaranan bir möcüzədir fəsəli. Amma onun ləzzəti bu maddələrdə deyil, bişirənin niyyətində, əlinin istiliyində, süfrəyə olan hörmətdədir. Hər qatın arasına çəkilən yağ, sanki ailə sevgisinin təbəqələrini xatırladır – bir qat qayğı, bir qat mərhəmət, bir qat xoşbəxtlik…
Ənənəvi olaraq fəsəli isti halda süfrəyə verilir, yanında bal, mürəbbə, qaymaq və ya bir stəkan qara çay olur. Bəzi bölgələrdə fəsəlinin yanına azca duzlu pendir də qoyular – bu da Azərbaycan mətbəxinin ziddiyyətlər içində harmoniya yaratma bacarığını göstərir.
Bayram süfrələrinin isti üzvü
Fəsəli Azərbaycan bayramlarının, xüsusilə Novruz süfrəsinin bəzəyidir. Plov, paxlava, şəkərbura ilə yanaşı o, ailə birliyinin və baharın gəlişinin simvolu sayılır. Hər bişirilən fəsəli, sanki bir ailə duasıdır — “Evin ocağı sönməsin, ruzi kəsilməsin, bərəkət əskik olmasın”.
Kənd yerlərində nənələr bişirdikləri fəsəlidən bir hissəsini qonşulara paylayar, bununla həm sevgi, həm də bərəkət bölüşülərdi. Bu adət bu gün də bəzi yerlərdə yaşayır.
Fəsəlinin müasir səfəri
Bu gün fəsəli həm ev mətbəxlərində, həm də restoranlarda öz yerini qoruyur. Müasir aşpazlar klassik fəsəlini fərqli formalarda təqdim edirlər – şokoladlı, meyvəli, pendirli və ya hətta ət içlikli variantlarda. Amma onun ruhu dəyişmir. Hər bişən fəsəli, istər ənənəvi, istər modern olsun, Azərbaycan evinin istiliyini daşıyır.
Sosial şəbəkələrdə “fəsəli challange”lər, “ən gözəl ev fəsəlisi” müsabiqələri keçirilməsi də bu milli nemətin yeni nəsil tərəfindən sevildiyini göstərir.
Milli mətbəxin qüruru
Fəsəli bir xatirə, bir ənənə, bir mədəniyyət daşıyıcısıdır. O, nənələrimizin ocağından qalxan buxarla uşaqlığımızı, ailə birliyimizi, xalqımızın sadə, amma zərif ruhunu bizə xatırladır.
Fəsəli bişən evdə sanki günəş doğur, çünki onun ətri evin havasına bərəkət, insanın ruhuna rahatlıq qatır.
Fəsəli – dörd fəslin rəngini, xalqın sevincini və Azərbaycan mətbəxinin ruhunu özündə birləşdirən əsl milli möcüzədir. Hər bir tikəsində tarix, mədəniyyət və sevgi gizlidir. Və elə bu səbəbdən fəsəli sadəcə yeyilmir – yaşanır, xatırlanır, paylaşılır.
