Ətirşah (lat. Pelargonium) – qızılgülçiçəklilər (Geraniaceae) fəsiləsinə aid olan çoxillik və ya birillik ot və ya yarımkollardan ibarət bitki cinsidir. Gözəl çiçəkləri və ətirli yarpaqları ilə tanınan bu bitki həm dekorativ, həm də müalicəvi məqsədlərlə geniş istifadə olunur. Azərbaycanda və digər isti iqlimə malik ölkələrdə ev şəraitində və bağlarda geniş becərilir.
Mənşəyi və Yayılması
Ətirşah bitkisinin vətəni Cənubi Afrika hesab olunur. 17-ci əsrdən etibarən Avropa və Asiyada geniş yayılmağa başlamışdır. Bu gün dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusilə də Aralıq dənizi sahillərində və Qafqazda becərilir.
Morfoloji Xüsusiyyətləri
Boyu: Ətirşah bitkisinin hündürlüyü 30–60 sm arasında dəyişə bilər.
Yarpaqları: Yarpaqları dərin parçalanmış, yaşıl və əllə toxunduqda ətirli olur. Müxtəlif növlərində limon, qızılgül, nanə, alma və s. qoxular hiss oluna bilər.
Çiçəkləri: Rəngarəng və cazibədar çiçəkləri olur – qırmızı, çəhrayı, ağ, bənövşəyi və s. Çiçəklər tək-tək və ya salxım şəklində olur.
Çiçəkləmə dövrü: Yazdan payızın ortalarına qədər davam edir.
Ətirşahın Növləri
Dünyada Pelargonium cinsinə aid 200-dən çox növ mövcuddur. Onların arasında ən çox tanınanlar:
Pelargonium graveolens – Qoxulu ətirşah, ətrinə görə aromaterapiyada və ətir istehsalında istifadə olunur.
Pelargonium zonale – Ən çox evlərdə dekorativ məqsədlə saxlanılır.
Pelargonium peltatum – Asma formalı ətirşah, balkonlarda asma qablarla əkilir.
Pelargonium inquinans – Parlaq çiçəkləri ilə tanınır, tez-tez hibridlərdə istifadə olunur.
Becərilmə Qaydaları
İşıq: Ətirşah günəşli yerləri sevir, lakin yayda birbaşa günəşdən qorunmalıdır.
Torpaq: Qumlu, yüngül və yaxşı su keçiren torpaqlarda yaxşı inkişaf edir.
Suvarma: Torpaq quruduqca suvarılmalıdır. Həddindən artıq su kök çürüməsinə səbəb ola bilər.
Temperatur: 12–25°C temperaturda yaxşı böyüyür. Soyuqdan qorumaq lazımdır.
Budama: Bitkinin formalaşması və çiçəklənməsinin təşviqi üçün vaxtaşırı budanmalıdır.
İstifadə Sahələri
- Dekorativ məqsədlə
Ətirşah bağlarda, eyvanlarda və ev içərisində dekorasiya məqsədi ilə geniş istifadə olunur.
- Ətir və kosmetika sənayesi
Ətirşahın qoxulu növlərindən alınan efir yağı parfumeriyada və dəriyə qulluq məhsullarında istifadə olunur.
- Təbii müalicə vasitəsi kimi
Yarpaqlarının ekstraktı sakitləşdirici, iltihab əleyhinə və antiseptik təsirə malikdir.
Xalq təbabətində soyuqdəymə, diş ağrısı, dəridə yaranan qıcıqlanmalar və s. hallarda istifadə olunur.
Efir yağı aromaterapiyada stressi azaltmaq üçün istifadə edilir.
Maraqlı Faktlar
Ətirşah “qoca çiçəyi” adı ilə də tanınır, çünki nənə və babalarımızın evlərində çox rast gəlinirdi.
Müxtəlif ətirli növləri böcəkləri (xüsusilə ağcaqanadları) uzaqlaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir.
Ətirşah həm də mənəvi olaraq evə rahatlıq, sakitlik və xoş enerji gətirdiyinə inanılır.
Ətirşah gözəlliyi, ətirli yarpaqları və çoxşaxəli istifadəsi ilə həm estetik, həm də praktik baxımdan dəyərli bir bitkidir. Ev şəraitində asanlıqla yetişdirilməsi və faydalı xüsusiyyətləri onu xüsusilə sevilən bir bitkiyə çevirir. İstər dekorativ məqsədlə, istərsə də müalicəvi və aromatik məqsədlərlə, ətirşah hər evdə öz yerini tapa bilər.
