Kitablar əsrlər boyu insanlığın topladığı bilikləri, dünyagörüşünü və mədəni dəyərlərini gələcək nəsillərə ötürməyin ən mühüm vasitəsi olub. Lakin tarix boyu bəşəriyyətin ilk kitabı hansı olub? Bu sual sadə görünsə də, cavabı kitab anlayışına necə yanaşmağımızdan asılı olaraq dəyişir. Əlyazma, ədəbi mətn və ya çap əsəri kimi fərqli kateqoriyalarda dünyanın ən qədim kitabı hesab edilən bir neçə unikal nümunə mövcuddur.
Ebers Papirusi – Ən Qədim Tibbi Kitab
Elm və yazı tarixinə görə, dünyada bu günə qədər qorunub saxlanılan ən qədim kitab nümunələrindən biri “Ebers Papirusi” adlanır. Təqribən e.ə. 1550-ci ilə aid olan bu əsər qədim Misirdə yazılmışdır və əsasən tibb sahəsinə həsr olunub. Papirusda 700-dən çox resept, bitki əsaslı müalicə üsulları və xəstəliklərin təsviri yer alır. Bu kitab hazırda Almaniyanın Leipzig Universitetinin kitabxanasında qorunur və dünyanın ilk tibbi ensiklopediyalarından biri kimi qəbul edilir.
Gilqameş Dastanı – İlk Ədəbiyyat Nümunəsi
Əgər kitab anlayışına ədəbiyyat əsəri baxımından yanaşsaq, bu zaman “Gilqameş Dastanı” dünyanın ən qədim yazılı ədəbiyyat nümunəsi hesab olunur. Mesopotamiya mədəniyyətinə aid bu əsərin tarixi e.ə. 2100–1200-cü illərə gedib çıxır. Dastanda qəhrəman Gilqameşin ölümsüzlük axtarışı, dostluq, itki və insan həyatının mənası kimi universal mövzular əks olunur. Əsər mixi yazı ilə gil lövhələrə yazılmışdır və bu gün müxtəlif muzeylərdə saxlanılır.
Diamond Sutra – Ən Qədim Çap Kitabı
Digər tərəfdən, çap olunmuş ilk kitab kimi isə “Diamond Sutra” (tibet buddist mətnidir) tarixə düşüb. Bu əsər 868-ci ildə Çin imperiyasında taxta bloklar vasitəsilə çap olunub və bu günə qədər tam şəkildə qorunub saxlanılıb. Hazırda Britaniya Muzeyində nümayiş etdirilən bu kitab, yalnız dini-fəlsəfi məna daşımaqla qalmır, həm də insanlığın çap texnologiyasındakı ilk uğurlarından biri kimi qəbul olunur.
Beləliklə…
Hər üç nümunə, müxtəlif dövrlərə və coğrafiyalara aid olsa da, bir ortaq məqama işarə edir: İnsanlıq tarixinin müxtəlif mərhələlərində bilikləri sənədləşdirmək və qorumaq ehtiyacı var olub və bu da mədəni irsimizin təməlini təşkil edib.
Nəticə olaraq, “ən qədim kitab hansıdır?” sualının bir deyil, bir neçə cavabı var. Bu cavablar isə insan düşüncəsinin və yaradıcılığının necə qədim və çoxşaxəli olduğunu göstərir. Kitablar yalnız bilik mənbəyi deyil, həm də bəşəriyyətin yaddaşıdır.
Xanım Aydın
