Boşluğun səssiz çağırışı
Bəzən bir qayalıq kənarında dayananda, bir göydələnin eyvanından aşağı baxanda və ya metronun platformasında gözümüz relslərə sataşanda içimizdən keçən qəribə bir fikir olur: “Birdən buradan düşərəm?”
Bu düşüncə qorxunc görünə bilər, amma əslində çoxumuzun yaşadığı bir hissdir. Fransızlar bu hissi poetik şəkildə “L’appel du vide” – boşluğun çağırışı adlandırıblar. Amma bu çağırış ölüm istəyi deyil; əksinə, yaşamaq istəyinin paradoksal təzahürüdür.
Bu impuls haradan gəlir?
Psixologiyada bu hadisə “High Place Phenomenon” (Yüksək Yer Fenomeni) adlanır. Tədqiqatçılar deyirlər ki, bu, intihar meyli ilə deyil, özünüqoruma instinktinin səhv interpretasiyası ilə bağlıdır. Beyin, təhlükəni hiss edəndə, “geri çəkil” siqnalı göndərir. Amma bu siqnal, şüur səviyyəsində “düşmək istəyi” kimi qəbul oluna bilər.
Yəni bu, düşmək arzusu deyil, əksinə, düşməmək üçün bədənin verdiyi xəbərdarlıqdır.
Boşluq və azadlıq arasında
Boşluğa baxmaq təkcə fiziki deyil, həm də simvolik bir hərəkətdir. O, insanın daxili sərhədlərinə, varlığın mənasına baxışıdır. Boşluq həm məhv olma, həm də yenidən doğulma imkanını təmsil edir. Bəlkə də məhz buna görə, bəzi insanlar bu impulsu azadlıq hissi kimi dəyərləndirirlər: “Bir anlıq hər şeydən qopmaq istəyi.”
Fridrix Nitşe bu duyğunu belə ifadə edirdi:
“Boşluğa çox baxsan, bir gün o da sənə baxacaq”.
Boşluq fiziki dərinlik olmaqla yanaşı, həm də insan şüurunun qaranlıq tərəfidir – orada qorxular, arzu və ölümə bənzər sakitlik birləşir.
Qaranlıq impulslar və həyat enerjisi
Qaranlıq impulslar, yəni dağıtmaq, yox olmaq və ya sərhədləri pozmaq istəyi insan təbiətinin ayrılmaz hissəsidir. Psixoanalitiklər (məsələn, Freyd) bunu Thanatos, yəni “ölüm instinkti” adlandırırdılar. Lakin bu impuls mütləq ölümə yönəlməz. Çox zaman o, yaradıcılığa, dəyişməyə, yenilənməyə təkan verir. Boşluğa baxmaq bəzən həyatın mənasızlığı ilə üzləşmək, sonra isə ona yeni məna vermək cəsarətidir.
Boşluğun çağırışına necə cavab verməli?
Bu hissi basdırmaq yox, anlamaq daha doğrudur. Özümüzə sual vermək: “Nədən qaçıram?”, “Nəyə cəhd etmək istəyirəm, amma qorxuram?”
Bəlkə də boşluq bizə ölümü yox, dəyişimi pıçıldayır. O çağırış bəzən “bitirmək” yox, “başlamaq” üçün gəlir.
Boşluğun o biri üzündə
Boşluq qorxuludur, çünki orada biz öz həqiqi “mən”imizlə üz-üzə qalırıq. Amma bəzən yalnız o dərinliyə baxaraq anlayırıq ki, yaşamaq düşmək qorxusuna baxmayaraq, irəli addımlamaq cəsarətidir. “L’appel du vide” bəlkə də elə həyatın öz çağırışıdır, bizə xatırladır ki, uçurumun kənarında dayanmaqla belə, hələ buradayıq, hələ nəfəs alırıq.
Xanım Aydın
