Bakı mərkəzinin hərəkətli prospektlərinin altında, arxitektura klassikasının, şüşə fasadlarının və qədim daşların arasında, gözlərdən gizli, amma duyğulardan gizlənməyən – şəhərin yeraltı poeziyası yaşayır. Söhbət son illərdə sadə keçid zonalarından unikal mədəni-estetik bir məkana çevrilən, amma eyni zamanda da öz öz həyatını yaşayan yeraltı keçidlər şəbəkəsindən gedir.
Bakının mərkəzindəki 20-dən çox yeraltı keçid, əsas şəhər arteriyalarını birləşdirir: Fəvvarələr meydanı və Nizami küçəsindən tutmuş, Azadlıq prospekti və Filarmoniya bağına qədər. Müxtəlif illərdə inşa olunan – 1960-cı illərdən başlayaraq, 2010-cu illərin müasir memarlıq layihələrinə qədər – bu keçidlər bu gün urbanistika ilə sənətin qarşılaşdığı mədəni məkanlara çevrilib.
Mədəniyyət və ritmlərin kəsişməsi
Ən məşhur yeraltı keçidlərdən biri 28 May küçəsi ilə Bülbül prospektinin kəsişməsində yerləşir. Bu keçiddən hər gün on minlərlə piyada istifadə edir və şəhər həyatının ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Bir neçə çıxışı olan bu geniş keçid 2015-ci ildə işıqlandırma, ventilyasiya və üzlük işləri ilə yenidən qurulub.
Burada xüsusi atmosferi isə küçə musiqiçiləri yaradır. Hər gün keçidin müxtəlif hissələrində gitara, zərb alətləri və skripka sədaları eşidilir. Bəzən caz musiqisi ifa olunur, bəzən isə xalq musiqisi çalınır, hətta dünyanın məşhur hitləri də səslənir. Bu ifaçılar artıq şəhər mərkəzinin səs mənzərəsinin bir hissəsinə çevrilib və yeraltı keçidə ritm qatır.
Yeraltı dünyasının mədəniyyət kodu
Bakıdakı yeraltı keçidlərdə ilk olaraq diqqəti çəkən şey onların dizaynıdır. Məsələn, Nizami küçəsi ilə Bülbül prospektinin kəsişməsindəki keçidin divarları Azərbaycan xalçalarının, ornamentlərin və miniatürlərin motivləri əsasında hazırlanmış mürəkkəb mozaikalarla bəzədilib. Bu bəzək nümunələri yalnız göz oxşamaqla kifayətlənmir, həm də milli estetikaya istinad edərək yeraltı bir muzey yaradır.
Digər keçidlər isə müvəqqəti və daimi sərgilər üçün platforma rolunu oynayır. Burada köhnə Bakının ağ-qara fotolarını görmək mümkündür. Artıq mövcud olmayan küçələr, artıq xatırlanmayan insanlar və keçmiş əsrin şəhər həyatının səhnələri var burada. Bu fotolar “zaman tuneli” effekti yaradır, burada keçmişlə və indiki zaman sanki bir yerdə yaşayır.
Ticarət, qəhvə və gündəlik həyat
Bakıdakı yeraltı küçələr yalnız sənət deyil, həm də canlı bir şəhər mühitidir. Burada kiçik mağazalar, kitab dükanları, kiçik kafelər, küçə yeməyi və əl işi olan aksesuarlar satan köşklər yerləşir. Bəzi keçidlər artıq tələbələr, gənc sənətkarlar və şəhər səs-küyündən kənarda rahatlıq və atmosfer axtaran turistlər arasında populyar olub.
Bu keçidlərdə xüsusi bir akustika hiss olunur – addımların yumşaq səsi, səslərin pıçıltısı, keçidin uzaq ucundan gələn melodiyaların sədası. Bu akustik məkan doğmalıq və yaxınlıq hissi yaradır, insan sanki şəhərin başqa bir məkanına – sakit, amma mənalarla dolu bir yerə daxil olur.
Şəhər içində şəhər
Bakıdakı yeraltı küçələr şəhərin yuxarı hissəsinin aynasıdır. Burada mədəni və sosial proseslər, memarlıq ambisiyaları və insan taleləri əks olunur. Necə ki, Bakı özündə Şərq və Qərbi, ənənə və müasirliyi birləşdirirsə, eyni şəkildə yeraltı keçidləri də estetika ilə utilitarizmi, sənət ilə funksionallığı birləşdirir.
Bir şəhər, hətta yeraltı keçidi də bir sənət ifadəsinə çevirə bilirsə, şübhəsiz ki, yüksək mədəni özünütəhlil səviyyəsinə malikdir. Bu, Bakıdır, burada hətta yeraltında da musiqi səslənir, tarix nəfəs alır və həyat davam edir.
Əbülfəz Babazadə
