Bir zamanlar Azərbaycanda xalq rəqsləri yalnız bayramları, mərasimləri və kütləvi şənlikləri müşayiət edirdi. Amma kim düşünə bilərdi ki, əsrlər sonra bu torpaqda Şərqin ən orijinal balet teatrlarından biri yaranacaq? Məhz burada — odlar yurdunda xoreoqrafiya dünya səhnələrinə layiq bir səsə və formaya sahib oldu.
Baki-baku.az xatırladır ki, hər şey orta əsrlərdə Şamaxı və Təbriz saraylarında nümayiş etdirilən musiqili-xor pantomimalardan başladı. Bu valehedici səhnələrdə hərəkət sözlərdən daha çox danışırdı və onlar gələcək teatr rəqslərinin ilk bənzəri idi. Hər hərəkətə məharətlə toxunan tarix, peşəkar balet yaranmazdan çox əvvəl artıq bu rəqslərdə yaşayırdı.
XX əsr isə dönüş nöqtəsi oldu. 1920-ci ildə Bakıda səslənən musiqi hər şeyi dəyişdi: Üzeyir Hacıbəyovun musiqisi. Onun “Azərbaycan” və “Dağıstan” xoreoqrafik miniatürləri yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. Artıq 1940-cı ildə isə ölkə ilk milli baleti — “Qız qalası”nı gördü. Baş rolu ifa edən parlaq Qəmər Almaszadə Azərbaycan baletinin tarixinə adını əbədi yazdıran əfsanəvi qadın idi.
Lakin bu yalnız başlanğıc idi. Həqiqi sıçrayış Qara Qarayevin “İldırımlı yollarla” baleti ilə baş verdi — insanlıq və mübarizə ideyasının və plastik ifadənin alovlu manifesti tamaşaçıları heyrətə gətirdi. “Yeddi gözəl” — Nizaminin poeziyasının rəqs dili ilə təqdimatı isə sübut etdi ki, Azərbaycan milli baleti Avropa klassikasını təqlid etmirdi, əksinə, folkloru, fəlsəfəni və ehtirası birləşdirən öz yolunu inamla gedirdi.
1960–70-ci illərdə ölkə xoreoqrafiyası əsl yüksəliş dövrünü yaşadı: “Çitra”, “Qobustanın kölgələri”, “Min bir gecə”, “Nəsimi haqqında rəvayət” — bu əsərlərin hər biri sadəcə tamaşa deyildi, mədəni hadisəyə çevrilirdi. Beynəlxalq səhnələrdə azərbaycanlı sənətçilərin adları səslənirdi — Qəmər Almaszadədən Tatyana Şiralayevaya, Murad Məmmədovdan Çingiz Babayevə qədər.
Bu gün Azərbaycan baleti sadəcə incəsənət deyil. Bu, hərəkətlərdə qorunan ehtirasdır, bədənlə danışılan dastandır, proyektor işığında rəqs edən Şərqdir. Qoy dünya səhnəsi nə qədər böyük olsun, Azərbaycan baleti bu səhnədə öz aparıcı rolunu inamla qoruyur.
Hacı Cavadov
